Сатайын десем ауыр кілем,

Сатпайын десем тәуір кілем.

/Жер/. 

 

 

Өлшеусіз піштім,

Жіпсіз тіктім.

/Жер/. 

 

 

Зер, зер кілем, зер кілем,

Көтерейін десем зор кілем.

/Жер/.

 

 

Қағар, қағар, қағар кілем,

Қағайын десе ауыр кілем.

/Жер/.

 

Бір жатқан зор кемеңгер қара кісі,

Қимылдар сол кісіден елдің тісі.

Талқандап беті, жүзін тырнасаң да,

Бір ауыз неге үйттің деу емес ісі.

/Жер/.

 

 

Жамандық қып, шапқылап жарсаң басын,

Жақсылық қып аямас сенен асын.

Күні-түні сонда да тепкілейсің,

Айтпайсың оған тәңір жарылқасын.

/Жер/.

 

 

Жаһанда бір алыпты көрдім күшті,

Барлық салмақ дүниеде соған түсті.

Қандайын дүниеде барлық жеміс,

Солардың атрабында құрап пісті.

/Жер/.

 

 

Көк жүнді бір өгіз бар еті қара,

Тілгіле өне бойын етіп пара.

Етін жеп жатсам-дағы майын сорып,

Болмайды өлмек түгіл титтей жара.

/Жер/.

 

 

Көкторғын көрдім мен

Көп асыл қадаған.

Адам жоқ өмірде

Асылын санаған.

/Жер/.

 

 

Бір зат бар дүниеде құшағы кең,

Ұшқан құс, жүгірген аң бәріне тең.

Адамзат, жан-жануар арасында

Мәңгілік өсіп-өніп өмір сүрген.

/Жер/.

 

 

Жүресің-жүресің, ұшын таппайсың,

Ары жүрсең, қайтып келесің.

/Жер/.

 

 

Жайы-жайы, жай кілем,

Жайылып жатқан бір кілем,

Түр-түр кілем,

Төгіліп жатқан кір кілем.

/Көктемдегі жер/.

 

 

Аждаһа жерден шығып көкке өрлер,

Қысылып өзгелерден бұрын терлер.

Түрі бар аждаһаның неше түрлі,

Алады қолы жеткен мініскерлер.

/Жер/.

 

 

Ұзын кілемім бар,

Көтеріп ала алмаймын.

Ұзын арқаным бар,

Оны жиып ала алмаймын.

/Жер мен жол/.

 

 

Үлкен, үлкен түйені

Тастапты атам шөгеріп.

Өркеші бұлтқа тиеді,

Бауыры жатыр көгеріп.

/Тау/.

 

 

Көтеріп орман, тоғай, тастың бәрін

Жапанда шөгіп жатыр үлкен нарым.

/Тау/.

 

 

Ақ жылан аяғы жоқ, көзі де жоқ,

Сөйлеген не бір ауыз сөзі де жоқ.

Тоқтамай қысы-жазы кезе берер,

Үстінде бір жапырақ бөзі де жоқ.

/Өзен/.

 

 

Шыққанда шығыны жоқ,

Жауса жауын бүйірі тоқ,

Қыста жылтыр қақ болар,

Түртінектеп тынымы жоқ.

/Өзен/.

 

 

Бар-бар, атым бар,

Жүйрік қана затым бар.

Жылқыға ұқсап кісінемес,

Қолға ұстасам, тістемес.

/Арықтың суы/.

 

 

Бір шұқырда көп шұқыр,

Іштен түртіп көп шұқыр.

/Бұлақ суы/.

 

 

Ақ боз атым арынды,

Ақ көйлекке малынды,

Таудан тасты атқылап,

Таудан түсті шапқылап.

/Тау бұлағы/.

 

 

Жылт-жылт еткен,

Жырадан өткен.

/Су/.

 

 

Ұзын-ұзын ұз келеді,

Ұзын бойлы қыз келеді.

Қасы қалтырап,

Көзі жалтырап.

/Су/.

 

 

Қара атым қалтырауық,

Қабырғасы жалтырауық.

/Су/.

 

 

Бір жылан жол салыпты әрбір сайға,

Сай түгіл жол салыпты әрбір жайға.

/Су/.

 

 

Бар-бар, бар атым,

Бар бойынша жорға атым.

Ажырақ көрсең, тістеме,

Байтал көрсең, кісінеме.

/Су/.

 

 

Аяғы жоқ жүреді,

Сылқ-сылқ күледі.

/Су/.

 

 

Бар екен бір мақұлық өзі жансыз,

Келеді кей жері әлді, кей жері әлсіз.

Кеудесі жерден шығып, жерге кірген,

Шешуін мұның біраз ойланарсыз.

/Аққан су/.

 

 

Базардан әкелген бұлымыз,

Жон терісін тіліңіз.

Еті арам, сорпасы адал,

Мұны не деп біліңіз.

/Құдықтың суы, топырақ/.

 

 

Қайда қазған,

Тағдырда жазған,

Барлық жұртқа бір ана.

/Су, дария/.

 

 

Отқа жанбас,

Суға батпас.

/Мұз/.

 

 

Отқа күймейді,

Суға шөкпейді.

/Мұз/.

 

 

Адам тимей қағанағым жарылды.

/Мұз/.

 

 

Қыста өседі ақ сәбіз

Төбесінде үйлердің.

Дәнегі жоқ шақсаңыз,

Соның үшін тимедім.

/Мұз/.

 

 

Арқалық салмай үй жаптым,

Суықта жылжымай жаттым.

/Мұз/.

 

 

Шешесі-су да, әкесі-суық,

Көктемде өлер күзгүні туып.

/Мұз/.

 

 

Төмен қарап өседі,

Күн жылына өшеді.

/Сүңгі/.

 

 

Қыстыгүні аппақ,

Жаздыгүні сұп-сұйық.

/Қар, су/.

 

 

Ақ қойым тұрып кетті,

Қара қойым жатып қалды.

/Қар мен жер/.

 

 

Қыста бар да, жазда жоқ,

Ол көп болса көңіл тоқ.

/Қар/.

 

 

Қара сиыр туып кетер,

Қара сиыр жатып қалар.

/Қардың кетуі/.

 

 

Мамықтай ұлпа,

Қанттай ақ.

Қыста жер бетін басады,

Жазда сайға қашады.

/Қар/.

 

 

Жер жиһанға ұн шаштым.

/Қар/.

 

 

Бір көрпем болушы еді ақ бәтестен,

Кім екен ыстық қолмен оны сөккен.

Төсекке көк пүліштен кілем салып,

Ғайып боп кетті өзі жер мен көктен.

/Қар/.

 

 

Жерге қонған аспаннан көп көбелек,

Жазда іздесем бірі де жоқ көбелек.

/Қар/.

 

 

Аппақ етіп айналаны,

Ақ көбелек айналды;

Әбден қонып болған соң,

Жер әлемде жайланды.

/Қар/.

 

Ақ жібек асыл көрпедей,

Қыс болса жерді жабады.

Жазғытұрым болғанда,

Су болып сайға ағады.

/Қар/.

 

Батырмай жерге қонады,

Жердің беті оңады.

Қыста ғана тұрады,

Ұстасаң қолың тоңады.

/Қар./

 

Бір түйем жүре алмайды майы көптен,

Ол түйем тойынбайды жеген шөптен.

Егер де осы түйем өліп қалса,

Сүйегі табылмайды жер мен көктен.

/Қар/.

 

Бір нәрсе өліп жатыр, жетіп ажал,

Малының қисабы жоқ безбенге сал.

Сүйегі көкте де емес, жерде де емес,

Жігіттер, көңіл қойып, ойлаңыздар.

/Қар/.

 

Жездекем жезді қамшысымен жер шұқылайды.

/Тамшы/.

 

 

Тама-тама тас тескен.

/Тамшы/.

 

Мұрынсыз шымшық мұз теседі.

/Тамшы/.

 

Шолақ мылтық жер теседі.

/Тамшы/.

 

 

Жазда болмайды,

Қыста болады.

Терезеге қонады,

Әсем ою ояды.

/Қырау/.

 

 

Құлағы мен көзі жоқ,

Жоқ тіпті қол мен аяғы.

Бірақ ғажап өнерпаз,

Мәнерлеп ою ояды.

/Қырау/.

 

 

Қолы жоқ, сурет салады,

Тісі жоқ тістеп алады.

/Аяз/.

 

 

Есіктен кірді еңкейіп,

Төрге шығады қампайып.

/Аяз/.

 

 

Терісін жыртпай етін жеген,

Жілігін шақпай майын жеген.

/Аяз/.

 

Қуып едім мойнын бұрмады,

Ұстайын деп ем қолға тұрмады.

/Боран/.

 

 

Қанаты жоқ ұшады,

Аяғы жоқ желеді,

Аузы жоқ ұлиды.

/Боран/.

 

Қыс болса қыр мен ойды аралайды,

Жаз болса қозғалуға жарамайды.

/Боран/.

 

 

Ұстасаң - қолға ілінбес,

Қарасаң - көзге көрінбес.

Жүрсе ізі жоқ,

Көретін көзі жоқ.

Гулесе күші бар,

Таңқаларлық ісі бар.

/Боран/.

 

 

Жер түбінен боз жорға ат келеді. 

/Боран/.

 

 

Ақ боз жорға,

Күн бұрын ойламасаң,

Кезігерсің көп сорға.

/Боран/.

 

 

Жол үстінде семіз тоқты,

Құйрығын көтере алмай жерге соқты.

/Боран/.

 

 

Жерде емес, аспанда емес, арасында,

Қол жетпес ұсынғанмен саласына.

Өзінің ұшқырлығы құстан жүйрік,

Ойланып бұл жұмбақты табасың ба?

/Жел/.

 

 

Қол-аяғы жоқ болса да,

Қақпа есікті аша алған.

/Жел/.

 

 

Бар екен бір мақұлық боздайтұғын,

Жұлқынып төңіректі қоршайтұғын.

Жаһанды жалпағынан басып өтіп,

Ұшқан құс, жүгірген аң озбайтұғын.

/Жел/.

 

 

Бір нәрсе көрінбейді, бар ғой өзі,

Адамзат ол нәрсені көрмес көзі.

Жансызды қимылдатып жанды қылар,

Ызылдап, ызың қағар айтқан сөзі.

/Жел/.

 

 

Желіп кетсе жеткізбес,

Жерге түссе табылмас.

/Жел/.

 

 

Әне барады өзі,

Көрінбейді ізі.

/Жел/.

 

 

Құйрығы, екі мүйізі,

Түбінде шидің шықпаған.

Ту қоян жатыр тумаған,

Шыбықпен ұрсам, шықпаған,

Қарғыды тамнан соқпаған.

/Жел/.

 

 

Алдымнан өтті бұлдырлап,

Тұра қалдым жолында.

Ұстайын деп ойладым,

Ілінбеді қолыма.

/Жел/.

 

Бір нәрсеге қарап тұрсаң дүбірлейді,

Алыстан көзін салсаң күлімдейді,

Екпіні сонша қатты болса-дағы,

Ұстасаң қолыңызға білінбейді.

/Жел/.

 

 

Бір нәрсе жер мен көкті шарлап тұрған,

Дамылсыз бәйіт айтып зарлап тұрған.

Тамаша қылығына қарап тұрсам,

Арасын жер мен көктің барлап тұрған.

/Жел/.

 

 

Ашуланып бұртиды,

Аузы көпіріп құтырды.

Ашушаң ақымақ,

Кез келгенді ұшырады.

/Құйын/.

 

 

Өрге қарай құтылды,

Сырына келіп қосылса,

Өз-өзінен құтырды.

/Құйын/.

 

 

Жұмбағым жұтылды,

Ойға қарай құтылды.

/Құйын/.

 

 

Бір хайуан елге мәшһүр таңғажайып,

Жүреді кейде көп боп, кейде азайып.

Барлығы көпке мәлім болса-дағы,

Еш адам ұстай алмас ебін тауып.

/Құйын/.

 

 

Қу талақай үйірілген,

Желден шүй кейірілген.

/Құйын/.

 

 

Қолтықтан кірер қоңқайып,

Төрге шығар томпайып.

/Боран/.

 

 

Қусам да жеткермеді, тұра қашты,

Барды да бұрыш қаптың аузын ашты.

/Боран/.

 

 

Бір нәрсе көруге көп, ұстауға жоқ,

Жаздыгүні көп болар, қыстауға жоқ.

Тұрмайды бір мекенде қарауытып,

Қаншама жалынып, жалпайсаң жоқ.

/Сағым/.

 

Алтын аяқ,

Жете алмадым,

Жалаң аяқ.

/Сағым/.

 

 

Көз алдымда көк теңіз.

/Сағым/.

 

 

Кейде аққан судай,

Кейде қалың нудай.

Жақындасаң жоқ,

Алыстасаң бар.

/Сағым/.

 

 

Үстінде шөлдің,

Толқыған көлмін.

/Сағым/.

 

 

Алдымнан өтті бұлдырап,

Тұра қалдым жолына.

Ұстайын деп ойландым,

Ілінбеді қолыма.

/Сағым/.

 

 

Бір нәрсе көруге бар, ұстауға жоқ,

Жаз көркі, көк шәлідей шымылдық боп.

/Сағым/.

 

 

Толқып-толқып судай ағып,

Ешбір жанды кетпес қағып.

Көз көрсе де қол ұстамас,

Жаратылған мұнша нағып?

/Сағым/.

 

 

Бір кеме аспанда ұшқан, аяғы жоқ,

Қолына ұстап алған таяғы жоқ.

Күніне талай жерге кезіп кетер,

Не екен ол ешбір жерде саяғы жоқ.

/Бұлт/.

 

 

Қанатсыз құс жақын барады,

Көзінен жас тамып барады.

/Бұлт/.

 

 

Көк көрпенің мақтасы,

Әр жерде жүр бытырап.

Біріктіруге қол жетпес,

Болды-ау шіркін ысырап.

/Бұлт/.

 

 

Бір нәрсе жердің бетін шыр айналған,

Мақұлық біз білмейтін қайда барған.

Арасын жер мен көктің мекен етіп,

Байлаусыз бір арада тұра алмаған.

/Бұлт/.

 

 

Торғын көкте ағып құс,

Ағылып ұшып барады.

Айналасын қарайтып,

Күннің көзін жабады.

/Бұлт/.

 

 

Бесірдегі бес бие,

Бесеуі де құлынды.

Құлындары торлы ала,

Құйрықтары сары ала.

/Ала бұлт/.

 

 

Жардай дәулер соғысты,

Жарқ-жұрқ етіп оқ ұшты.

/Бұлт пен найзағай/.

 

 

Аспандағы көлеңке,

Жерге суын себеді.

/Бұлт пен жаңбыр/.

 

Көк көрпенің ішінде жарты нан жүр.

/Бұлт арасындағы ай/.

 

 

Қырда қылыш жарқылдайды.

/Найзағай/.

 

 

Аспанда бір нәрсе бар жылмаңдайды,

Тау басында жүгіріп қылмаңдайды.

Жанына жан иесі жақын келсе,

Бақырып бассалуға тайынбайды.

/Найзағай/.

 

 

Айдаһар аузын ашса, арс етеді,

Гауһары жерге түссе, жарқ етеді.

/Найзағай/.

 

Бір нәрсе етегі кең, найзасы бар,

Қосылған адамзатқа хайласы бар.

Мекені жерде емес, көлде емес,

Адамға әр уақытта пайдасы бар.

/Найзағай/.

 

 

Әуеден күбі түсті,

Күбінің түбі түсті.

/Күннің күркіреуі/.

 

 

Мені ешкім көрмейді,

Дауысымды есітеді.

/Күннің күркіреуі/.

 

 

Сарайдағы сары айғыр,

Сарнап-сарнап кісінер.

/Күннің күркіреуі/.

 

 

Тау тарс етсе тағы үркер,

Таудағы елдің малы үркер.

Қырдағы жылқы үркер,

Жортып жүрген түлкі үркер.

/Күннің күркіреуі/.

 

 

Аспандағы әсем белбеуді,

Алып белге буынсам.

/Кемпірқосақ/.

 

 

Көкке шықса бұлт,

Жерге түссе шаңыт.

/Тұман/.

 

 

Қара таудың басында

Киік кетіп барады.

Қол-аяғы баурына

Тиіп кетіп барады.

/Тұман/.

 

 

Көтеріліп теңізден

Аспанға биік барамын.

Биіктен қайта түскенде

Өңі кірер даланың.

/Жаңбыр/.

 

 

Атаекем жерге пышағын шанышты.

/Жаңбыр/.

 

 

Әуеде қызғыш, жерде бұзғыш.

Қызғыш айтады: “беремін” деп,

Бұзғыш айтады: “аламын” деп,

Берсе - барлық,

Бермесе - қаһарлық.

/Жаңбыр, егінші/.

 

 

Таудан топ түсті,

Аяқ-қолы жоқ түсті.

/Бұршақ/.

 

 

Тырсылдап түседі,

Жер бетіне жетеді.

Жер бетіне жеткен соң,

Ғайып болып кетеді.

/Бұршақ/.

 

 

Ақ моншақтар сабалар,

Қалмайды олар жанды аяп.

Жатып-жатып жоғалар,

Ешкім жинап алмай-ақ.

/Бұршақ/.

 

 

Аспаннан жауды ақ бидай,

Үйге қарай жүгірдім.

Ызғарына шыдамай,

Сүмелектеп бүгілдім.

/Бұршақ/.

 

Бір нәрсе жоғарыда от жағып тұр,

Дабылдатып дабылын ол қағып тұр.

От жағып, дабыл қағып тұрғанында,

Сабалап төмен қарай су ағып тұр.

/Жаңбыр, найзағай/.