Қара бием қалт етті,

Қабырғасы жалт етті.

/Шалғы/.

 

 

Алдын ойпар,

Жанын жайпар.

/Шалғы/.

 

 

Жалғанда бір нәрсе бар боз құнандай,

Өзінің ұзындығы оқ жыландай.

Жапырып шөпті бұзып кетеді екен,

Өзінен кейінгіге жол қылғандай.

/Шалғы/.

 

 

Жаһанда бір айдаһар иір тілді,

Серуендеп сахараға серуен құрды.

Нақақтан өз басына пайдасы жоқ,

Алдына бет келгеннің бәрін қырды.

/Шалғы/.

 

Ұзын-ұзын із кетті,

Ұзын бойлы қыз кетті,

Қабырғасы қалт етті,

Омыртқасы жалт етті.

/Шалғының шөп шабуы/.

 

 

Өзі бүкір,

Бүтін қырды таусады,

Қырдан қайтып,

Үйде бір жыл жатады.

/Орақ/.

 

 

Көк өгізім көл жапырып бара жатыр.

/Орақ/.

 

 

Тісі көп, аузы жоқ.

/Ара/.

 

 

Басы жоқ, екі беті, тісі бар,

Қақ бөлер бөренені күші бар.

/Ара/.

 

 

Елу аяқты,

Екі қолды.

Салады елу аяқпен

Жалғыз жолды.

/Ара/.

 

 

Алпыс тісті айдаһар,

Ешқайда қадам баспайды,

Қозғамасаң жатады,

Ештеңеден саспайды.

Ағаштан тамақ жейді екен,

Жұтпай шайнап тастайды.

/Отын кесетін ара/.

 

 

Бас аяғы теп-тегіс боп біткен,

Селкілдесе денесі дір-дір еткен.

Өзіне қандай жуан кез келсе де,

Күшімен қақ айырып бөліп кеткен.

/Темір ара/.

 

 

Қаңылтыр қара мейіз, мыстан шеге,

Келбеті бұл жұмбақтың келер неге?

/Темір ара/.

 

 

Тізіле өскен тісі бар,

Көп істеген ісі бар.

/Қол ара/.

 

 

Жетпіс аяқ бауырында,

Екі қолы жауырында,

Тындырады істі ол,

Жеңілін де, ауырын да.

/Ағаш кесетін үлкен ара/. 

 

 

Бір итім бар қабаған,

Маңдайына темір жамаған.

/Шапашот/. 

 

 

Тоғайға барса ауылға қараған,

Ауылға қайтса тоғайға қараған.

/Балта/. 

 

 

Жансыз жарады,

Жанды ұрады.

/Балта/. 

 

Кішкене ғана келіншек,

Төбесінде түйіншек.

/Шеге/. 

 

 

Тістегені түспейді,

Отқа салсаң піспейді.

/Қысқаш, кемпірауыз/. 

 

 

Ыстықты да ұстайды,

Суықты да ұстайды,

Егер бұйрық болмаса,

Еш нәрсені қыспайды.

/Қысқаш, кемпірауыз/. 

 

 

Болғанда жалпақ табан, жалғыз тісі,

Қолында адамзаттың барлық күші,

Үстінен бірер қабат жүріп кетсе,

Нәрсенің астындағы кірер түсі.

/Сүргі/. 

 

 

Үй артында бүкір терек,

Күресуге кісі керек.

/Тез/. 

 

 

Тәует бауыр,

Бота тірсек.

/Тез/. 

 

 

Үй артында жауыр бұқа.

/Тез/. 

 

 

Қу тізе қу ағашқа құндақтаймын,

Аузымда сегіз тісім жылмақтаймын,

Бірін мініп, біреуін қыстап алып,

Үстінде анда-мында ырғақтаймын.

/Талқы/. 

 

 

Базардан сатып алған боз арғымақ,

Белінде тартпасы бар будақ-будақ,

Басын артып, шылауын тартып қалсаң,

Кетеді жануарым зулап-зулап.

/Шарық/. 

 

 

Екі адам аға-іні, ағайынды,

Бірі үлкен, бірі кіші бар айыбы,

Дос-жаран ағасы ұстап, інісі ұрып,

Қанын шашты, айтбады қояйын да.

/Төс, балға, қызған темір/. 

 

 

Бір қарыс қана бойы бар,

Әр нәрсеге айналса,

Аламын деген ойы бар.

Тізіліп тұрған тісі бар,

Бір ағаш бар мұртында,

Тістің бәрі сыртында.

/Егеу/. 

 

Керегенің басында кетпен құйрық,

Кесіп алса таусылмас кепкен құйрық.

/Қайрақ/. 

 

 

Жалғыз тіс, екі қолы, қос құлағы,

Бар екен барлығының ынтымағы,

Иесі ашуланып айдаса оны,

Бұрқырап бөтен жерден жол салады.

/Бұрғы/.

 

Бар екен бір айдаһар аузын ашқан,

Көргенде адам пенде заһар шашқан.

Кетеді ашуланса таудай болып,

Қайнатып қара тасты ашу басқан.

/Көрік/.

 

 

Өзінің жалғыз аузы бар,

Лебімен от шайнайды,

Гүрілдеп демін алғанда

Алтын ұшқын ойнайды.

Ағаштан күйген ас жейді,

Адамның қолы тигенде

Еңсеріле дем алып,

Кезек-кезек үрпейді.

/Көрік/.

 

 

Ұзын-ұзын қос таяқ,

Өрмелейміз ұстап ап,

Келте-келте көп таяқ.

/Саты/.

 

 

Аждаһа дию көрдім аузын ашқан,

Келгенде жем жерінде қарсыласқан,

Мінеді ағаш атқа темір қамшы,

Көр қазір қатты жүрсе тозаң шашқан.

/Диірмен/.

 

 

Қараңғы үйде қабан күркірейді.

/Диірмен/.

 

 

Сырты бүтін,

Іші түтін.

/Диірмен/.

 

 

Шаңы жоқтан шаң шығады.

/Диірмен/.

 

 

Арқасында аузы бар,

Тұмсығында құйрығы бар.

/Диірмен/. 

 

Күйсеп жатқан тас көрдім.

/Диірмен/. 

 

 

Бір нәрсе керегесіз дөп-дөңгелек,

Қозғалса жүгіреді зыр дөңгелеп.

Аузына керек асын салып қойсақ,

Шығарат мына жақтан екі бөліп.

/Диірмен/. 

 

 

Бір нәрсе өзі жансыз жоқ қой жаны,

Бір тарау ортасында байлағаны.

Өзінің жұтатұғын көмейі жоқ,

Қалады жерге түсіп шайнағаны.

/Диірмен/.

 

 

Елу аяқты,

Екі шолда,

Салады елу аяқпен жалғыз жолды.

/Қол диірмен/.

 

 

Бір нәрсе асты-үстілі алты қақпақ,

Бар пенде ырызығын онан таппақ,

Бұлт алып айналасы күркіресе,

Қар жауып арасынан болады аппақ.

/Жел диірмен/.

 

 

Қайнап жатқан тас көрдім,

Тұзсыз піскен ас көрдім.

/Диірмен мен ұн/.

 

Дария күркірейді көбік атып,

Әркім-ақ іздеп барар жүгін артып,

Дарияның әрі-бері өткелі жоқ,

Біреуі келген емес тірі қайтып.

/Диірмен, бидай/.

 

 

Бір топ қой бір көпірден өтіп жатыр,

Астында бір қобдиға кетіп жатыр,

Өзгеріп заңдары да басқаланып,

Будалап әрбір жоққа жетіп жатыр.

/Диірменге түскен бидай/.

 

 

Есік,

Ортасы тесік.

/Құдық/. 

 

 

Өзі тоқ,

Көлеңкесі жоқ.

/Құдық/. 

 

 

Өзі бар,

Көлеңкесі жоқ.

/Құдық/.

 

 

Дүниеден бір құжыра көресің бе,

Жалғыз көзі көрінер төбесінде?

Өзіне барған мақұлық құр қайтпайды,

Жаны жоқ қимылдауға денесінде.

/Құдық, су алу/.

 

 

Салбыратып салдым,

Тамшылатып алдым.

/Қауға/.

 

 

Ашықса құлайды,

Тойынса жылайды.

/Қауға/.

 

 

Ұзын құйрық сауысқан,

Бір көлдің суын тауысқан.

/Қауға/.

 

 

Құс бар өзі жансыз, бауы аспанда,

Кетеді айқайласып тау асқанда,

Қасымда аңдып тұрған бір адам бар,

Кетеді іліп алып жанасқанда.

/Қауға/.

 

 

Құдыққа мың қойым түсіп кетті,

Манақбай-санақбайымен түсіп кетті.

/Қауға/.

 

 

Су тамнан суырып алдым.

/Қауға/.

 

 

Бір нәрсе басы төмен, бауы аспанда,

Құс келер бір адамға тау асқанда,

Бір адам қарсы алдыңда уәзір боп тұр,

Кетеді іліп алып жанасқанда.

/Қауға/.

 

 

Қырық кез оқ,

Қарағай садақ,

Қырық дуадақ,

Бір арықтан су ішеді. 

/Шығыр/.

 

 

Үй артында бүкір терек,

Күресуге кісі керек.

/Иінағаш/.

 

Бір құс бар басы төмен бауы аспанда

Көзінен жас ағады тау асқанда.

Өзінің аңдып тұрған бір жауы бар,

Кетеді іліп-алып жанасқанда.

/Қауға шелек/.

 

 

Боз атым кетті қамшылап,

Тұра алмас оған жан шыдап.

Кіреді де шығады,

Басынан суы тамшылап.

/Қауға шелек/.

 

 

Болғанда басы біреу, көпті тісі,

Сабақтап есіп қойған өткір ұшы.

Ертеден шөп жесе де бір тоймайды,

Томпайып көрер көзге шықпайды іші.

/Орақ/.

 

 

Бір бұтақ,

Бір бұтақта

Төрт бұтақ.

/Айыр/.

 

 

Төрт мүйіз, бір құйрықты,

Тындырады бұйрықты,

Көктен бөрік киеді,

Көктен таулар үйеді.

/Айыр/.

 

 

Бір дәу жалғыз тұрып қарғылдайды,

Қызметін екі жендет бар қылады.

Ысқырып қызыл жалын шыға келсе,

Келдекпен бір-ақ ұрып дал қылады.

/Күрек/.

 

 

Жұмылмайтын жұдырық,

Бүгілмейтін білек.

/Күрек/.

 

 

Алғашқы темір саптаған,

Жұқартып ептеп баптаған.

Керек қылар диқаншы,

Нағыз керек кезінде,

Сат десең де сатпаған.

/Кетпен/.

 

 

Ойдым-ойдым, ойдым жер,

Ойдым жердің шөбін жер.

Жабағылы көк қойды,

Жалбыратып қасқыр жер.

/Қырықтық/.

 

 

Ұзыны ұзын жатқан,

Балалары түзу жатқан.

/Мәтке/.

 

 

Тұтам ағаш тау жайлаған.

/Мұрындық/.

 

 

Отырған жері ой-шұңқыр,

Басқан жері бай-шұңқыр.

Алдымда қылқан,

Артымда қылқан.

/Ер, үзеңгі, аттың жалы, құйрығы/.

 

 

Екі темір, бес ілгек,

Ортасында селкілдек.

/Жүген/.

 

 

Бір нәрсе бес буынды, тиегі бар,

Темірден салбыраған иегі бар,

Болғанда бірі қолда, бірі белде,

Адамға әрқашанда керегі бар.

/Жүген/.

 

 

Балдыр-балдыр басынан алыпты,

Тәңірберген тамағынан алыпты,

Құдайберген құйрығынан алыпты,

Ең мықтысы белінен алыпты.

/Жүген, сағылдырық, құйысқан, тартпа/.

 

 

Алдында екі аяғы,

Артында бір аяғы.

/Шідер/.

 

 

Жәндікке барып жабысар,

Асаумен де алысар.

Бағыт сілтеп адамға

Көмекші болып алысар.

/Жүген, ноқта/

 

 

Бір нәрсе екі аяқты, бөксесі жоқ,

Қолы бар, белі нәзік, кеудесі жоқ.

Тамаша ұстағанын жібермейді,

Әркімнен қуаты артып, көңліне тоқ.

/Шідер/.

 

 

Аттан биік, иттен аласа.

/Ер-тоқым/.

 

 

Отырса аттан биік,

Тұрғанда аласа.

Ойлап көріңіз,

Бұл не деген тамаша? 

/Ер-тоқым/.

 

 

Ұзын еді кестім,

Қысқа еді керттім,

О қылдым, бұ қылдым,

Көтіңе үлгі қылдым.

/Ер/.

 

 

Ұзын еді кестім,

Жуан еді жондым.

Құдай мұндай қылар ма,

Отыруға ыңғайлы болар ма?

/Ер/.

 

 

Таппақ, табыспақ,

Тай үстіне жабыспақ.

/Құйысқан/.

 

 

Отырғаным оба жер,

Басқаным бақыр шанақ.

/Үзеңгі/.

 

 

Кішкене ғана тостаған

Лақтырып мені тастаған.

/Үзеңгі/.

 

 

Тептім, терекке шықтым.

/Үзеңгі/.

 

 

Аяғыңнан алады,

Көтеріп жерден салады.

/Үзеңгі/.

 

 

Білесің ғой жарты айды,

Міне осындай төрт айды.

Екі он екі шеге геп,

Қойды тасқа шегелеп.

/Таға/.

 

 

Жүгіріп келе жатып,

Шақшам түсті.

/Таға/.

 

 

Бір күмбездің ішінде мың күмбез.

/Таға/.

 

 

Бір нәрсе бес буынды тиегі бар.

Темірден салбыраған иегі бар,

Болғанда бірі қолда, бірі белде

Адамға, атқа да керегі бар.

/Жүген/.

 

 

Бір нәрсе бес бөгенді, тиегі бар,

Темірден салбыраған иегі бар.

Болғанда бірі қолда, бірі белде

Адамға әрқашанда керегі бар.

/Жүген/. 

 

 

Бір қыздың жүз жиырма түймесі бар,

Бес аспап дөңгелексіз күймесі бар.

Құдайдың құдіретін қарап тұрсаң,

Астында төсек, үстінде көрпесі бар.

/Күмістелген ер-тоқым/. 

 

 

Жансыздан алты жігіт дос болыпты,

Бөгдеден біреу келіп еш болыпты.

Мұрнын тесіп өткізіп тұйық бұйда,

Жетектеген адамдар хош болыпты.

/Қамшы/. 

 

 

Желе-желе, желе келе,

Қамқа тонын піше келе,

Қандан суын іше келе.

/Қамшы/. 

 

 

Мәулім-мәулім бастан,

Орта мәулім төстен,

Құлама ет құйрық ұстайды,

Ең жаманы бақай ұстайды.

/Аттың жүгені, айылы, құйысқаны және тұсауы/.

 

 

Бауырым баштар,

Ала бауыр тоштар.

Құламет құйрық ұстар,

Пайғамбар паш еткізер.

/Аттың саймандары/.

 

 

Бір нәрсе иілмейді күйеу дейін,

Болады қанша жанға сүйеу дейін.

Бармақтай басқан ізі сол хайуанның,

Басады аттап-аттап түйе дейін.

/Таяқ/.

 

 

Басқан жері бармақтай,

Аттаған жері атандай.

/Таяқ/.

 

 

Бойы түйедей,

Қзі түймедей.

/Таяқ/.

 

 

Барады да барады,

Теңгедей жерді алады.

/Таяқ/.

 

 

Пышақ емес, біз емес, кетпен емес,

Шот емес, темір емес, сабы бар.

Саптағанның жаны бар,

Тұтамнан асқан сабында,

Жалғыз-ақ бау табылар.

/Бұйда/.

 

Қолы төрт, аяғы екеу, белі бір кез,

Ешнәрсе оған тура келмейді кез.

Қолына түскен жанды жібермейді,

Оншама кетпейді де, жүгіріп тез.

/Шідер/.

 

 

Албыр-жалбыр бір тамыр.

/Көген/.