Төрт қарны бар,

Бір аузы бар.

/Үй/. 

 

 

Қазша қанатын жаяды,

Үйрекше мойнын созады,

Құсша қонады.

/Киіз үй/.

 

 

Дүниеде бір айдаһар білесің бе,

Жаны жоқ қимылдауға денесінде.

Қшінде сүйектері бақша-бақша,

Жарқылдар жалғыз көзі төбесінде.

/Киіз үй/.

 

Өзі жүкті,

Сырты түкті.

/Киіз үй/.

 

Ұрса жаны шықпайды,

Сойса қаны шықпайды.

Терісін сыдырып алса,

Тырысып-тырысып қалады.

/Киіз үй/.

 

 

Ауып едім,

Ептедім, септедім,

Қара жерді түптедім.

/Киіз үй/.

 

Бір нәрсе өзі берік, іші қуыс,

Ол заттың сүйегі көп айқыш-ұйқыш.

Көзі бар жарқыраған төбесінде,

Жайса үлкен, жиналғанда бір-ақ уыс.

/Киіз үй/.

 

 

Бұғы-бұғы ұзын,

Бұғыдан да бойы ұзын,

Алтын қошқар мүйізі

Аба киік терісі.

/Киіз үй/.

 

 

Ол не екен аузы үңгірдей, қырық қолы,

Адамды тірі жұтты көрдік оны.

Терісін сыпырып ал, тамбас қаны,

Сүйегі салдырап тұр, жоқ қой жаны.

/Киіз үй/.

 

Тұрады жетпіс кемпір жерді басып,

Баласын арқасына арқаласып,

Рахмет ол баланың атасына,

Баласын бағып отыр қолмен басып.

/Киіз үй/.

 

Айдалада атамның үлкен тақиясы түсіп қалыпты.

/Киіз үй/.

 

 

Бар екен бір мақұлық қаны қашқан,

Сақылдап адам келсе аузын ашқан.

Болғанда отыз омыртқа, қырық қабырға,

Мұны тапқан адамның ақылы асқан.

/Киіз үй/.

 

 

Апан-апанды көрдім,

Жаман шапанды көрдім,

Алпыс аяқтыны көрдім,

Адам жұтқанды көрдім.

/Киіз үй/.

 

 

Қарыптары каф-дыр білсең оны,

Қанаттары қатар жатар жаны.

Сүйегі толып жатыр пара-пара,

Терісін сыдырып алса, шықпас қаны.

/Киіз үй/.

 

 

Бір құс бар қанат жайса дөп-дөңгелек,

Адамнан ешқашанда жүрмес бөлек.

Ұшса да, қонса-дағы еркі адамда,

Жатасың ыстық болса көлеңкелеп.

/Киіз үй/.

 

 

Буын-буын қалтада,

Буы шыққан насыбай.

Мұны тапқан кісінің,

Жүз жиырма жасы бар.

Құлындары құла ала,

Құлақтары кез ала.

/Киіз үй/.

 

 

Айуанға екі қолын артып тұрған,

Белбеуін екі жерден тартып тұрған.

Алдына не тастаса соны жалмай,

Заһарын төбесіне шашып тұрған.

/Киіз үй/.

 

 

Дәудің іші өртеніп,

Көзінен бу шықты.

/От жағылған киіз үй/.

 

 

Бір топ құс бір қалбада арқандаулы,

Ол құстың қол-аяғы бәрі баулы.

Ішінде бірақ сұңқар, басшысы бар,

Болыпты сол сұңқарменен бәрі даулы.

/Киіз үй, уық, шаңырақ/.

 

Алпыс терек,

Адамға керек,

Алпыс теректің бәрі-ұя,

Тұрған жері - қия.

/Алпыс басты киіз үй/.

 

Әлім-шәлім,

Екі байдың қызы, екі ханым,

Төрт жеңгесі бар екен,

Қызмет қылған немересі.

Бууы-бууы, буы ұзын,

Буыннан да қолы ұзын,

Аба киік терісі,

Алтын қошқар мүйізі.

/Бау, құр, екі үзік, төрт туырлық,

түндік, кереге, уық, киіз, шаңырақ/.

 

Өзімді жас қайыңнан кесіп алды,

Белімді неше жерден тесіп алды.

Жемейді көк түтінмен ертелі-кеш,

Шықпаған шыбын жанның несі қалды.

/Шаңырақ/.

 

 

Әупірім, ала, қара құс,

Үсті-басы тарамыс.

/Шаңырақ/.

 

 

Ұзын-ұзын әулие,

Төбесін құрт жеп қойған,

Тұғыр төбе әулие.

/Шаңырақ, уық/.

 

 

Таңертең тұрдым,

Ернімді бұрдым.

/Түндік/.

 

 

Күндіз ашық,

Түнде жабық.

/Түндік/.

 

Ақ итім арбадан қарғып түсті,

Барлығының басына шыққан кісі 

/Түндік/.

 

 

Қара таудың басында

Қабылан деген құс отыр.

Қанатына мұз қатып,

Қайрыла алмай ол отыр.

/Түндік/.

 

Қара тоқтыны қайырып соқтым.

/Түндіктің ашылып, жабылуы/.

 

 

Алпыс атым ала аяқ.

/Уықтың қаламы/.

 

 

Отыз омыртқа,

Қырық қабырға,

Бәрін ұстап тұрған-

Ауыз омыртқа.

/Уық, кереге, шаңырақ/.

 

Әкесі баласын көтеріп тұр,

Баласы бөркін көтеріп тұр.

/Кереге, уық, шаңырақ/.

 

 

Алтынменен аптадым,

Күміспенен күптедім.

Бірін өрге шығарып,

Бірін жерге түптедім.

/Уық, кереге/.

 

 

Біреуде қырық ұл бар,

Қырқының қырық аяғы бар.

/Уық, кереге/.

 

 

Қырық қой қырқылдақтан су ішіп жатыр.

/Уық, шаңырақ/.

 

 

Ай құшақ,

Ай құшақ,

Жиылып келсем-бір құшақ.

/Кереге/.

 

 

Алпыс атым ала аяқ,

Жетпіс атым жел аяқ.

/Кереге/.

 

 

Жүз жігіт жер тіреп жатыр.

/Кереге/.

 

 

Жетпіс кемпір жер тістеп жатыр,

Алпыс кемпір ат байлап жатыр.

/Кереге мен уықтар/.

 

 

Былайғы елдің баласы

Ашамайын мініп тұр.

/Керегенің басындағы уық/.

 

 

Үйдің іші толған мыс кене.

/Керегенің көгі/.

 

 

Артыңда әкең жұдырығын түйіп тұр.

/Керегенің көгі/.

 

 

Үйде бір жұдырық,

Сыртта бір жұдырық.

/Керегенің көгі/.

 

 

Ала күшік үй айнала жүгіреді,

Екі басы ішке кіреді.

/Басқұр/.

 

 

Үй айнала қан төктім.

/Басқұр/.

 

Ана ауылдың қойларының бәрі ала аяқ.

/Уық бау/.

 

 

Үй үстінде төрт шыбық,

Төртеуі де тең шыбық.

/Түндіктің төрт бауы/. 

 

 

Құрап-құрап тон піштім,

Құлынды биеге бергісіз.

/Тоқыған ши/. 

 

 

Өз елімде бек едім,

Желкілдеген жек едім.

Келдім де қыспаққа түстім,

Отыз екі тұзаққа түстім.

/Тоқыған ши/. 

 

 

Әуелінде шөп едім,

Жерге өскен көк едім.

Қолға түстім, ойылдым,

Он жерімнен буылдым.

/Ши/.

 

 

Мен елімде дегендім,

Жирен атты бек едім,

Елімнен келіп мұндай болдым,

Белімді байлаған құлдай болдым,

Тонымды жырттырдым,

Сақалымды қырықтырдым.

/Ши/.

 

 

Баяғыда бай едім,

Ақ сақалды шал едім.

Мұнда келіп сондай болдым,

Қысылған қындай болдым.

/Ши/.

 

 

Ұзын, ұзын, ұздар-ай,

Ұзын бойлы қыздар-ай.

Бізді құдай айдады,

Белімізден байлады,

Тірідей сорым қайнады.

/Ши/.

 

 

Ерте тұрдым,

Алып ұрдым.

/Есік/.

 

 

Дүниеде бір нәрсе бар өзі жансыз,

Жоқ оны ұрмайтұғын адамзатта.

/Есік/.

 

 

Адам кірсе ашылады,

Сыртқа шықса жабылады.

/Есік/.

 

 

Әрі лап-лап, бері лап-лап,

Қанша үлкен болса да,

Орнына келер жапсақ.

/Есік/. 

 

 

Мекені жол үстінде тұрар жері,

Бар екен алты жерде қаққан зері ,

Қандайлық қызметті атқарады,

Адаммен бірге жүрер әрі-бері.

/Есік/. 

 

 

Күндіз сырп-сырп,

Түнде жым-жырт.

/Есік/.

 

 

Көк итім қабаған,

Артына киіз жамаған.

/Киіз есік/.

 

 

Қызыл сиырымның жоны жалпақ.

/Есік/.

 

 

Үлкен өгіз бар,

Жалғыз көзі бар.

/Там үй, оның есігі/.

 

 

Арыстан аузын ашса, арс етеді,

Таңдайы жұтып қалса, тарс етеді.

Омыртқасы тұтас та қабырға жоқ ,

Екі көзі маңдайында жарқ етеді.

/Есіктің ашылып, жабылуы/.

 

 

Аузын ашсаң,

Өкпесі көрінеді.

/Есік пен от/.

 

 

Аяғы жоқ жүрмейді,

Үй бағады, үрмейді.

/Құлып/.

 

 

Қаппайды, шаппайды,

Үйіңді қорғайды.

/Құлып/.

 

 

Жолда бір бұзау өліп жатыр,

Аузына қолын тықса, күліп жатыр.

/Құлып/.

 

 

Ә, керемет, бір ит бар,

Үй бағады, үрмейді,

Аяғы жоқ, жүрмейді,

Көмейіне тықсаң, сөйлейді,

Тілін адам білмейді,

Ұрықсатсыз ол иттен,

Адам үйге кірмейді.

/Құлып/.

 

 

Шешесі үйде қалады,

Баласы кісіге ереді.

/Құлып, кілт/.

 

 

Жоғарыдан айдаған,

Белін берік байлаған.

Сидам құлға жолықсаң,

Өз еркіне қоймаған.

/Кілт/.

 

 

Шырт-шырт етеді,

Шыртылдап барып, кіріп кетеді.

/Кілт/.

 

 

Алыстан қаңғыр-күңгір,

Жақыннан бұрау темір.

/Кілт/.

 

 

Жол бермес жүрейін деп жалынсаң да,

Естімес айтқан сөзді бағынсаң да,

Қақпақты қаққан қазық иір тұмсық,

Ешқандай жақындамас бөтен жанға.

/Кілт/.

 

 

Күндіз салбырап тұрады,

Түнде тесігін табады.

/Есік ілгіш/.

 

 

Есік ашады,

Есіктің артына қашады.

/Топса/.

 

 

Екі басы жұмырықтай,

Ортасы қылдырықтай.

/Тұтқа/.

 

 

Жансызда бір нәрсе бар формалданған,

Аузын кейде ашып, кейде жұмған,

Ішінен жылтыраған мөлдір көзі,

Өмірде ұйықтамайды бұл не қылған?

/Үйі, әйнек ,есік/.

 

 

Біреу екен анасы,

Жиырма бес баласы.

Іс жағына қарасаң,

Қан шаһардың қаласы,

Маңдайында ағы бар,

Түрлі қажет табылар.

Түгел екен тұрманы,

Керек жағы тағы бар.

/Үйдің іші, тамағы/.

 

 

Жүруге аяғымен ерінеді,

Нәрсеге өз-өзінен телінеді.

Адамға қашан болса пайдасы бар,

Бір мезгіл жарық болып көрінеді.

/Терезе, әйнек/.

 

 

Есікте екеу отыр өлемін деп,

Төрде төртеу отыр төремін деп,

Ортада біреу отыр көмемін деп.

/Босаға, кебеже, құман/.

 

 

Күндіз бай,

Түнде кедей.

/Жүк/.

 

 

Айқайлаған жау келсе,

Айыр сақал атам тоқтатады.

/Бақан/.