Судың да сұрауы бар.

 

Ер есімі – ел есінде.

 

Оқсыз мылтық – таяқ.

 

Жүрек – ер,

Бас – кемеңгер.

 

 

Ердің сыншысы – елі.

 

Бірлік білекте емес, жүректе.

 

Ер жолдасы – тәуекел.

 

Жау жоқта – батыр көп,

Дау жоқта – ақыл көп.

 

Ер жігіт елі үшін туады,

Елі үшін өледі.

 

Ел үмітін ер ақтар,

Ер атағын ел сақтар.

 

Ел ұлсыз болмас,

Жер гүлсіз болмас.

 

Ер қаруы — бес қару.

 

Ер шекіспей, бекіспейді.

 

Ер тарықпай, молықпайды.

 

Ер сүрінбей, ел танымас.

Ат сүрінбей, жер танымас.

 

Ер қуаты қаруы.

 

«Малы жоқ» деп

Ерден түңілме.

Егіні жоқ деп

Жерден түңілме.

 

Батырдан сауға,

Мергеннен сыралғы.

 

Ер жігіт не көрмейді,

Ер көңілі не бермейді.

 

Нар тәуекел — ер ісі.

 

 

Ел үмітін ер ақтар,

Ер атағын ел сақтар.

 

Ерден ердің қаупы бар.

 

Ер — намысының құлы.

 

Ер сыйлаған есікке отырмас.

 

Ақыл ердің қорғаны.

 

Сойылды соға білмеген, өзіне тигізеді.

 

Бөріктінің намысы бір.

 

Бас жарылса, бөрік ішінде,

Қол сынса, жең ішінде.

 

Ерегісте ер өлер,

Екі батыр егессе,

Екеуінің бірі өлер.

 

Ерлік білекте емес, жүректе.

 

Айлалы батыр алдырмас.

 

Бөрі азығы мен ер азығы жолында.

 

Оқ жетпес жерге қылыш суырма.

 

Ылдисыз өр болмайды,

Табыссыз ер болмайды.

 

Ер қартайса, қазаншы болады,

Бүркіт қартайса, тышқаншы болады.

 

Ер қанаты — ат.

 

Айласыз батыр алдырар.

 

Күш атасын танымас.

 

Ерді намыс өлтірер,

Қоянды қамыс өлтірер.

 

 

 

Аман ердің аты шығар.

 

Ер жігіт ел үшін туады,

Ел үшін өледі.

 

Батыр туса — ел ырысы,

Жаңбыр жауса — жер ырысы.

 

Шын орақшы орақ таңдамайды,

Шын батыр құрал таңдамайды.

 

Балуанға оң-терісі бірдей.

 

Әлі келген алып та жығады,

Шалып та жығады.

 

Болат қайнауда шынығады,

Батыр майданда шынығады.

 

Жүк ауырын нар көтереді,

Ел ауырын ер көтереді.

 

Қашпақ, қумақ ерге сын,

Көшпек, қонбақ жерге сын.

 

Шын ер — жеңсе, тасымас,

Жеңілсе, жасымас.

 

Шын батыр сын үстінде танылар.

 

Ат басына күн туса,

Ауыздығымен су ішер;

Ер басына күн туса,

Етігімен су кешер.

 

Үйде шешен, дауға жоқ,

Үйде батыр, жауға жоқ.

 

Ер елдің —

Ық жағының қаласы

Жел жағының панасы.

 

Ердің сыншысы — елі.

 

Ел күйінгенде күйінген батыр.

Ел сүйінгенде сүйінген батыр.

Ерегісте мыңға татыр.

 

 

Ер жігіттің

Екі сөйлегені — өлгені.

Еменнің

Иілгені — сынғаны.

 

Батыр мақтанса,

Жауға шапқанын айтар,

Қу мақтанса,

Алдап қаққанын айтар.

 

Ер кезегі — үшке дейін.

 

Үйіңе келгенде,

Үйдей өкпеңді айтпа.

 

Есебін тапқан жігітке

Ердің құны сөз емес.

 

Ер еруде бала мінезді,

Ер сайыста шала мінезді.

 

Өзі істеген өкінбес,

Жаудан қорқып бекінбес.

 

Ел даусыз болмайды,

Ер жаусыз болмайды.

 

Батыр — елдің сәулеті,

Бал құрақ — көлдің сәулеті.

 

Ат ерінді келер,

Ер мұрынды келер.

 

Ел шарасыз болмас,

Ер жарасыз болмас.

 

Болат бүгілмес, шорт сынар.

 

Ерді кебенек ішінде таны.

 

Ердің асылы

Күшінен білінеді.

Қатынның асылы

Ісінен білінеді.

 

Әлкерек, айбар керек

Әлсізайбар не керек.

 

Тымырсық болса, ер оңбас,

Тоңта жатса, мал оңбас.

 

Ерді қорласаң, састырар,

Асты қорласаң, құстырар.

 

Жігіт жолдасынан белгілі,

Сарбаз қол басында белгілі.

 

Ер жігіт — бір күнде бір кісілік,

Бір күнде мың кісілік.

 

Талапты ерге нұр жауар.

 

Шешінген судан тайынбас.

 

Түпкі айылдың батқанын

Иесі білмес, ат білер.

Ер жігіттің кәдірін

Ағайын білмес, жат білер.

 

Пышақ болмас жетесіз,

Ешкі болмас текесіз.

Өзібалған жігіттің

Тегінсұрап не етесіз?!

 

Ердің атын не аты шығарар,

Неқатыны шығарар.

 

Қасында қара көп болса,

Нөкер емей немене?

Шөлдегенде ішкен су

Шекер емей немене?

Ат жалынан тапқан мал

Бекер емей немене?

 

Тоқсанымыз жиылып,

Тоқты жыққан батырмыз.

Сексеніміз жиылып,

Серке жыққан батырмыз.

 

Ер басына дау келсе,

Ерлігі кетер басынан.

Би басына дау келсе,

Билігі кетер басынан.

 

 

 

Арғымақ бірде жалды,

Бірде жалсыз,

Ержігіт бірдемалды,

Бірде малсыз.

 

Ердің малы —

елдің малы.

 

Ерді жаяулық емес

Қаяулық аздырады.

 

Ер жаңылып қолға түсер,

Құс жаңылып торға түсер.

 

Ырысқа қарай, ер өсер,

Қонысқақарай, мал өсер.

 

Ер бір рет өледі,

Ез мың рет өледі.

 

Ер жолдасы — тәуекел.

 

Ел — ырыстың орманы,

Ер — ырыстың қорғаны.

 

Ер басына күн туса,

Ереуіл атқа ер салар.

 

Ер жігіт үйінен шықса, үйіріне қосылар.

 

Жоқшылықжомарт ердің

Қолын байлар.

 

Ер айтпас,

Айтса, қайтпас.

 

Тәуекел тау жығар.

 

Алыстан ердің дәрібі бар,

Қасына келсең, баладай.

Алыстан таудың дәрібі бар,

Қасына келсең, обадай.

 

Тәуекелдің кемесі

Суға салса, батпайды.

 

Ер көрмеймін деген жерін үш көреді,

Ат баспаймын деген жерін үш басады.

 

 

Батыр ортақ

Бақ жалқы.

 

Ер арыса — аруақ,

Ат арыса — тулақ.

 

Су жетпейін демейді,

Жар жеткізбейді.

Ер жетпейін демейді,

Мал жеткізбейді.

 

Жалаң аттың жалымен,

Жалаң қылыш жүзімен.

 

Баланың сегізінде тісі түседі,

Сексенінде ердің ерге ісі түседі.

 

Бас болмақ оңай,

Бастамақ қиын.

 

«Ырит шу» деген атанға демеу,

«Әуп» деген ерге демеу.

 

Жауға жаның берсең де

Сырыңды берме.

 

Алыссаң — атаң болса да жық,

Аясаң, көтеріп жібер.

 

Жаман жігіт

Жолдасын жауға алғызар,

Өзін ұятқа қалғызар.

 

Өз басыңды дауға берсең де,

Жолдасыңды жауға берме.

 

Жаман жолдас жауға алдырар,

Жаман би дауға алдырар.

 

Жолдасын тастаған

Жолда қалар.

 

Ер сүйгендей досың болсын,

Жер сүйгіндей қосың болсын.

 

Назыңды ер көтерер,

Ер көтермесе ел көтерер.

 

Етігін шешпей,

Ер тыңаймас.

Ер-тоқымын шешпей

Ат тыңаймас.

 

Ердің атағы туырлықтай

Өзі буылдырықтай.

 

Ер бақыттың

қонғанын білмейді,

Ұшқанын біледі.

 

Қыз құшпаған ер арманда,

Қызғалдақ жемеген

қозы арманда.

 

Отызыңда орда бұзбасаң,

Қырқыңда қыр аса алмассың.

 

Ер сасқанда белгілі,

Ат шапқанда белгілі.

 

Қорыққан бұрын жұдырықтар,

Шабан үйрек бұрын ұшар.

 

Қорыққанға қос көрінер.

 

Қорқақтың көзі үлкен,

Ақымақтың сөзі үлкен.

 

Қорқақ көлеңкесінен де,

қорқады.

 

Қорқақты көп қусаң,

батыр болады.

 

Ер жігіт бір сырлы,

Сегіз қырлы болсын.

 

Бақ келді деп таспа,

Жау келді деп саспа.

 

Болған іске, болаттай бол.

 

Жел тұрды десе,

Үйіңе арқан сал.

Жау келді десе,

Қарыңа қалқан ал.

 

Тәуекел ет те тас жұт,

Ажал жетпей өлмек жоқ.

 

Алпыс күн атан болғанша

Алты күн бура бол.

 

Жігіт жанған шоқ болсын,

Шоқболмаса, жоқ болсын.

 

Арманы жоқ жігіттің,

Пәрмені жоқ.

 

Арғымақ аттың құйрығы,

Әрі жібек, әрі қыл ;

Ер жігіттің белгісі

Әрі мырза, әрі құл.

 

Халық қазанын қайнаттым,

Қолымның кәне қарасы?!

Ел қазанын қайнаттым,

Етімнің кәне жарасы?!

 

Жау жеңетін жігіттің

Жарағынан танимын.

Дау жеңетін жігіттің

Талабынан танимын.

 

Қорлық өмірден

Ерлік өлім артық.

 

Қайраңы жоқ көлден без,

Қайырымы жоқ ерден без.

 

Алысжол атты сынайды,

Ауыржол, ерді сынайды.

 

Ер жігітке серуенде серуен

Сергелдең де серуен.

 

Ер елімен жақсы,

Жер кенімен жақсы.

 

Ерді тасқанда көр,

Жауды қашқанда көр.

 

Ер не көрмейді,

Ер көңіл не бермейді.

 

Ел-елдің түбі бір,

Ер-ердің тілегі бір.

 

Ерге лайық ат туар,

Жерге лайық шөп шығар.

 

Тайынбаған тауды жығады,

Тайсалмаған жауды жығады.

 

Тәуекелдің нары күшті.

 

Белдескеннің белін үз.

Тайласқанның тайын үз.

 

Жүйрікті шапқанда көр,

Ерді сасқанда көр.

 

Тәйке түссе — талабымнан.

 

Жігітте де жігіт бар,

Азаматы бір бөлек,

Жылқыда да жылқы бар,

Қазан аты бір бөлек.

 

Жағым сынса да, сағым сынбасын.

 

Жау жоқта батыр көп,

Дау жоқта ақыл көп.

 

Батырдың басы да екеу болмайды.

 

Батырға таяқ та жарақ.

 

Қылышты қорқақты

Сойылды батыр соғып алады.

 

Орақшы орақ таңдамайды,

Батыр жарақ таңдамайды.

 

Қорқып, бұғып өлгенше

Тайсалмай, тауға шығып өл.

 

Қылышынан қан тамған батырды,

Тілінен бал тамған ақын алады.

 

Батыл, батылдың ісі — мақұл.

 

Батыл болмай батыр болмас.

 

Батырға да жан керек,

Пақырға да жан керек.

 

Ерлікте қорлық жоқ.

 

Елдік түбі — бірлік.

 

Бар болсаң бергеніңді айтпа,

Ер болсаң, жеңгеніңді айтпа.

 

Пенде көресісін көрмей,

Көрге кірмейді.

 

Қашпақ, қумақ ерге сын,

Көшпек, қонбақ елге сын.

 

Ерді талап ұшырар,

Құсты қанат ұшырар.

 

Ердің ісі — келіс.

Ездің ісі — керіс.

 

Қалың кілем төрге керек,

Қызғалдақ гүл жерге керек,

Алмас қылыш ерге керек.

 

Ел қонысынан айрылса,

Ер ырысынан айрылады.

 

Ердің жақсысы

Елімен ойласады.

 

Әйелдің жақсысы

Ерімен ойласады.

 

Ер қолында мал тұрмайды,

Елек ішінде су тұрмайды.

 

Ер қадірін білмеген

Ел қадірін білмейді.

 

Батыр қол бастар,

Көсем жол бастар,

Шешен сөз бастар.

 

Ер екі сөйлемейді.

 

Ер жігіт айтпайды,

Айтса, қайтпайды.

 

Бірлік қайда болса,

Ерлік сонда.

Еркіндік қайда болса,

Елдік сонда.

 

Жығылған күреске тоймайды.

 

Қорқақ, көлеңкесінен де қорқады,

Қас батыр жауын жеңгенше жортады.

 

Батырсыған жігітті

Жау келгенде көрерміз.

Мен-менсіген жігітті

Дау келгенде көрерміз.

 

Ерді ел өсіреді,

Гүлді жер өсіреді.

 

Батырды жауда,

Шешенді дауда сына.

 

Даудың жолына түспе,

Жаудың қолына түспе.

 

Жаудан жер де жиренеді.

 

Ердің қадірін

Өлгенде білерсің.

Елдің қадірін

Жат жерде жүргенде білерсің.

 

Екіқылыш бір қынапқа сыймайды.

 

Батыр болсаң — жауды қайтар,

Шаруа болсаң — малды қайтар.

Шешен болсаң — дауды қайтар.

 

Батыр елінде,

Балық көлінде.

 

Етектен кесіп жең болмас,

Ежелгі дұшпан ел болмас.

 

Ер намысқа шабады,

Намысқа шапса,

Алысқа шабады.

 

Аңсыздық — қамсыздық.

 

Қас боп жүріп,

Дос болғанға мақтан.

Дос боп жүріп,

Қас болғаннан сақтан.

 

Қамысты бос ұстасаң,

Қолыңды кеседі.

Қасыңды бос ұстасаң,

Төбеңді теседі.

 

Намысы бар жігіттің

Нар күшіндей күші бар.

Намысы жоқ жігіттің

Намыспенен несі бар?

 

Батыр — елдің ажары,

Бал құрақ — көлдің ажары.

 

Ерегіспен ер өлер,

Екі тентек егессе,

Екеуінің бірі өлер.

 

Ер шешуде, нар кешуде сыналар.

 

Сақ жүрсең, сау жүрерсің.

 

Өжеттен өлім қорқады.

 

Көз — қорқақ, қол батыр.

 

Шеру оты — шендес.

 

Елі жоқ — жер жетім,

Ері жоқ — ел жетім.

 

Елмен дауласпа,

Ермен жауласпа.

 

Жоқтық ұят емес,

Тоқтық мұрат емес.

 

Достан сырыңды жасырма,

Дұшпанды басыңнан асырма.

 

Жығылған, жерге сүйенеді,

Жыққан елге сүйенеді.

 

Ерлікте шек жоқ,

Жақсыда кек жоқ.

 

Тауды биік демеңдер,

Талаптансаң шығарсың.

Жауды мықты демеңдер,

Жарақтансаң жығарсың.

 

Аққу көлге, ер елге паналайды.

 

Отандасыңмен отқа түс,

Күймейсің.

Отандасыңмен отқа ұш,

Өлмейсің.

 

Етек-жеңі кеңдік

Елгетәнқасиет.

Ептілік пен ерлік

Ерге тән қасиет.

 

Отанын сатқан — ант атқан.

 

Белдескеннің белін сындыр,

Тірескеннің тізесін бүктір.

 

Алтын кемер белге сән,

Алтын қылыш ерге сән.

 

Мерген — қорғаныста тіреніш,

Шабуылда сүйеніш.

 

Аянбаған жауды алар.

Абайлаған дауды алар.

 

Құс қанатымен,

Ер атымен.

 

Мақтанып жүрмей,

Сақтанып жүр.

 

Көр көкірек жігіттен

Ер көкірек егде артық.

 

Оқсыз мылтық — таяқ.

 

Жау жағадан алғанда,

Бөрі етектен алады.

 

Ездің тілі — батыр,

Ердің қолы — батыр.

 

Күшті болсаң — нәпсіңді тый.

 

Ер сыйлаған жерде кәдірлі.

 

Ерге сүйенсең,

Ергенегің мықты болар.

Елге сүйенсең,

Қараша үйің құтты болар.

 

Арыстанды арыстандай жігіт алар.

 

Ер жігіт бір терінің ішінде

Семіріп толады да,

Арықтап солады да.

 

 

 

Төленгіттен ер шықса,

Төренің ұйқысы қашады.

 

Жігіттің жолбарысы —

Жол торымайды, ел қориды.

 

Ерлік пен бірлік — егіз.

 

Батырлығың не керек?

Байсалдылық болмаса,

Ақындығың не керек?

Айтарлығың болмаса.

 

Ерді асы үшін сыйлама,

Басы үшін сыйла.

 

Қайқы қылыш — ер сәні,

Қалі кілем — жер сәні.

 

Ақылды ердің ішінде

Алтын ерлі ат жатар.

Ақылды жардың ішінде

Алтын айдар ұл жатар.

 

Жортуылшы жолда өлер.

 

Жауды санап соғыспайды,

Қойды санап тоғытпайды.

 

Жаудың тысында болма, ішінде бол.

 

Судан тонын аямаған,

Жаудан жанын аямас.

 

Гүрілдеп келген жаудан

Күлімдеп келген жау жаман.

 

Жауға барсаң, бәрің бар,

Дауға барсаң, бірің бар.

 

Үндемесең, дау алар,

Жата берсең, жау алар.

 

Ұрыс болса, ырыс қашады.

 

Татулыққа не жетсін?!

Тәуекелден не кетсін?!

 

Қамданған қапы қалмайды.

 

Ер елінде кәдірлі,

Гүл жерінде кәдірлі.

 

Ердің айнасы — елі,

Жердің айнасы — көлі.

 

Ел жүрген жер — береке,

Ер жүрген жер — мереке.

 

Бөрі азығы жолында,

Ер азығы қолында.

 

Дұспанның шырын алам десең,

Суыртпақтап сырын ал.

 

Ер өтірік айтпайды,

Жоқтық айтқызады,

Ер асылық айтпайды,

Тоқтық айтқызады.

 

Шындық — қамал бұзар.

 

Шеберді шебер қолынан таниды,

Батырды батыр жонынан таниды.

 

Жауынан қашқан жарға паналар,

Жаудан қашқан қайда паналар.

 

Аңғал батыр алдырады —

Аяғынан шалдырады.

 

Тізерлеп өмір сүргеннен

Тіке тұрып өлген артық.

 

Ұрыстың мерейі — ерлік,

Ырыстың мерейі — бірлік.

 

Батыр жарқырап жүреді,

Қорқақ — қалтырап жүреді.

 

Қырық жыл қырғын болса да,

Ажалды өлер.

 

Алысар болсаң, шыныңды айт,

Табысар болсаң, сырыңды айт.

 

Жігітке жар қымбат,

Намыс пен ар қымбат.

 

Ынтымақ — орман,

Жау ала алмас — қорған.

 

Ел басына күн туса,

Ерлер атқа ер салар.

 

Қасапшының үйінде

Қайрақ тұрар.

Қасбатырдың үйінде

Байрақ тұрар.

 

Елінен айрылған ер мұңлық,

Көлінен айрылған қаз мұңлық.

 

Кісі есігі — тоң есік,

Ерітерге ер керек.

 

Өзі саққа, құдай жақ.

 

Үйренген жау атыспаққа жақсы.

 

Қасың менен досыңды

Қас-қабағы танытар.

 

Арыстандай жігітте

Алатаудай үміт бар.

 

Сойылды соңғы соққанжеңеді.

 

Тепсе темір үзетін —

Жасқолында күзетім.

 

Сақтықта, қорлық жоқ,

Сәлемде, зорлық жоқ.

 

Бұқа болар бұзау,

Биттейінен белгілі.

 

Батыр болатын бала,

Титтейінен белгілі.

 

Қас батыр, қараға шабар,

Жас батыр, далаға шабар.

 

Досыңа жібек көрпе төсеме,

Жаныңды төсе.

Қасыңа жібек көрпе төсе де

Қамшысымен отыңды көсе.

 

Ерді ел мүддесі өсіреді.

 

Сақ жүрсең — нақ жүрерсің.

 

Халық қаһары қамал бұзар.

 

Арзымасқа алдырма,

Аяғыңнан шалдырма.

Арзымасқа алдырып,

Аяғыңнан шалдырып,

Атаңды ұятқа қалдырма.

 

Байы өлген қатынның беті жара,

Бағы тайған батырдың еті жара.

 

Пұлыңды берсең, нарға бер,

Жолында жүк қалдырмас.

Қызыңды берсең ерге бер,

Жолдасын жауға алдырмас.

 

Ақ білектің күшімен,

Ақ найзаның ұшымен.

 

Шоқпарды сала білмеген,

Өзіне тигізер.

Инені ұстай білмеген,

Көзіне кіргізер.

 

Дұшпанға тастай қатты бол,

Досыңа балдай тәтті бол.

 

Оты жанбаған қатын ашулы,

Мылтығы от алмаған батыр ашулы.

 

Ердің жасы — екі елу.

 

Елуінде ер — дана,

Елу жылда ел жаңа.

 

Жүрек — ер, бас — кемеңгер.

 

Ер есімі ел есінде.

 

Саналы ерде — сауыт бар,

Санасыз ерде — қауіп бар.

 

Сенің шешен болғаның —

Шер халықтың арқасы.

Сенің көсем болғаның

Ер халықтың арқасы.

 

Ер өтірік айтпайды,

Ел өтірік айтады.

 

Қасындағы жау

Қанжарын қапыда қадайды.

 

Ер өтірік айтпайды,

Ер өтірік айтса да

Ел өтірік айтпайды.

 

Жайсаң жігіт болғаның,

Жолдасыңныңарқасы.

Қайсар жігіт болғаның

Қолбасыңның арқасы.

 

Қуаттының қолы ұзын,

Талаптының жолы ұзын.

 

Ер айтса — ел айтқаны

Елдің қамын жеп айтқаны.

 

Қияң — құстың қанаты

Қиял — ердің қанаты.

 

Ері даңқты болса,

Елі антты болса,

Әруағы артып жүреді,

Жауы аяғын тартып жүреді.

 

Жібек белбеу — белдіңкөркі,

Батыр жігіт елдің көркі.

 

Намысы бар жігіттің

Нар күші бар.

Намысы жоқ жігіттің

Қайкүші бар?

 

Шын жолдас сөзге берік —

Ерге серік.

 

Сөзде тұру — ерлік,

Сөзді жұту — қорлық.

 

Қақпақты найзамен ашпас болар,

Күлді қылышпен шашпас болар.

 

Ат басына күн туса,

Айыл, тұрман садаға:

Ер басына күн туса,

Бастан құлақ садаға.

 

Той өткен соң дағара,

Жау кеткен соң дабыра.

 

Бітісіжаман қамысты

Су ішінен өрт шалар.

Жүрісі жаман жігітті

Ел ішінен жау алар.

 

Жыланды шала өлтірме,

Жауды жақын келтірме.

 

Ер көтерер өлімді,

Дос көтерер көңілді.

 

Алыс жолға шығар болсаң,

Алдымен жолдасыңды сайла,

Жаудың алдын алар болсаң,

Алдымен қолбасыңды сайла.

 

Ақылдан асар амал жоқ,

Батылдар алмас қамал жоқ.

 

Шамасыз батырлық —

Шарасыз өлім.

 

Батылдық — батырлықтың сауыты.

 

Жауды басындырма,

Жақынды ашындырма.

 

Қос ұл туған қатынды

Ханым десе болады.

Ел қорғаған батырды

Нарым десе болады.

 

Бөрі аулайтын жігіт

Бөрігінен белгілі.

Жау алатын жігіт

Серігінен белгілі.

 

Шөлде суыңды сақта,

Соғыста туыңды сақта.

 

Батыр болатын бала ерге үйір,

Қызтеке бала зерге үйір.

 

Орындалмаған аманат —

Ерге тағылған жаман ат.

 

Туы бірдің — түбі бір,

Жолы бірдің — жүгі бір.

 

Орағың өткір болса,

Қарың талмайды.

Отаның берік болса,

Жауың алмайды.

 

Елінің даңқын батыры шығарар,

Батыры шығармаса, ақыны шығарар.

 

Ер шеруде ерінуді білмейді,

Шепте шегінуді білмейді.

 

Шын сақыға жолықсаң,

Су орнына балберер.

Шын батырға жолықсаң,

Шындық үшін жан берер.

 

Ердің көңілі жібектей

Бір түйілсе, шешілмес.

Ер қонысы түбектей

Жау еркіндеп көсілмес.

 

Ат өнері білінбес,

Бәйгеге түсіп жарыспай.

Ер өнері білінбес,

Қоянқолтық алыспай.

 

Елі еріксіз болса,

Ері көріксіз болар.

 

Желмен жарыспа,

Ноймен алыспа.

 

Қорқақ ер болмайды,

Қола — зер болмайды.

 

Хас сұлуды қаралысында сынама,

Хас батырды жаралысында сынама.

 

Жігітті, бірде, майданда сына,

Бірде, бейғамда сына.

 

Оқ қадалса денеңнен суырарсың,

Кек қадалса жүрекке не қыларсың?!

 

Босаң жүрген жігітті

Бел үстінде бөрі алар.

Еркінсіген көкжалды

Ебін тапқан ер алар.

 

Жау мен дау — егіз.

 

Қынапсыз қылыштан шошын,

Күтпеген ұрыстан шошын.

 

Байыпсыз батыр тез өлер.

 

Жау шақырып, аттан салма!

Дау шақырып, барымта алма!

 

Бала болғанын білмес,

Батыр толғанын білмес.

 

Оқтаулы мылтық

Бір кісіні қорқытар.

Оқтаусыз мылтық,

Мың кісіні қорқытар.

 

Ердің анасы — елдің анасы.

 

Арын сатқан ер оңбас,

Ажарын сатқан сері оңбас.

 

«Басым бұлтқа тиер» деп,

Бұққан — батыр.

«Кесірім жұртқа тиер» деп,

Ыққан — батыр.

 

Елінен кетсе, ер — жетім,

Егінші кетсе, жер — жетім.

 

Батыр сөйлей қалса:

Жауға салған ойнағын айтар.

Сәудегер сөйлей қалса:

Ала шапан, байрағын айтар.

Шаштараз сөйлей қалса:

Ұстарасын жаныған қайрағын айтар.

Ақымақ сөйлей қалса:

Ақылға қонбайтын қайдағыны айтар.

 

Оқ-дәріңді отқа жақ.

 

Өз нәпсісін жеңген — батыр.

 

Жылқы үйірін сағынар

Сағынар да сабылар.

Ер үйірін сағынар.

Етек, жеңін қағынар.

 

Керуен басы білікті болса —

Көлік азбайды.

Қолбасы білікті болса —

Сарбаз тозбайды.

 

Батыр — аңғырт, .

Бай — салғырт.

 

Арпасыз ат қыр аса алмас,

Арқасыз батыр жау ала алмас.

 

Сабы бос шотпен отынжарма,

Сабырсыз доспен жауға барма.

 

Ер туған жеріне келер,

Ат тұрған жеріне келер.

 

Шындықтан зор палуан жоқ:

Ол жауды да жығады,

Қамалды да бұзады.

 

Сырттан келген жаудан да

Іштен шыққан дау жаман.

 

Жау тілегенге жасым түседі.

 

Үйдің басын қатын қосар,

Елдің басын батыр қосар.

 

Батыр ортақ, бала ортақ,

Бодаудан қайтқан мал ортақ.

 

Керуен көркі — нарымен,

Батыр көркі — арымен.

 

Ат баспаймын деген жерін, үш басар,

Ер татпаймын деген тұзын үш татар.

 

Қызыл тіл жанның мияты,

Абырой — ердің қуаты.

 

Ер жігіт елдікі.

Ебелек желдікі.

 

Тәуекел тас жарады,

Таяқ бас жарады.

 

Көз қорқақ,

Қол батыр.

 

Жора, жолдас не керек,

Жауға бірге шаппаса,

Арғымақ мініп не керек,

Жабыдан озып артпаса.

 

Кезенген жаудың кезінен сақтан,

Сойқандының сөзінен сақтан.

 

Күміс тозса — күл,

Жігіт арыса — құл.

 

Жүйрік алысқа,

Жігіт намысқа шабады.

 

Қылыш түбі — ұрыс.

 

Жол жарасты көрінер

Ылдиы мен өрімен,

Қол жарасты көрінер

Қолбасшы батыр ерімен.

 

Оқтаулы мылтық

Мың күн тұрса, өзі атылады.

 

Оқтаулы мылтық

Мың күн атылмайды,

Бір күн атылады.

 

Аянкестің белгісі —

Арықты да «жар» дейді.

Еркетайдың белгісі —

Кең дүниені «тар» дейді.

 

Елге ел қосылса — құт,

Желге сел қосылса — жұт.

 

Қылыштың міндеті — кесу,

Қолдың міндеті — шешу.

 

Күшті қауіпті емес,

Кекшіл қауіпті.

 

Арманымен — ер сұлу,

Орманымен — жер сұлу.

 

Ақ сұңқар ұшар жем үшін,

Ер жігіт туар ел үшін.

 

Сағы сынған жігіттің —

Қамшысының сабы сынар.

 

Ынтымақты ел —

Сарқылмас көл.

 

Жігіттің жайын

Жолдасына қарап жоры.

 

Ерінен айрылған,

Көмгенше жылайды.

Елінен айрылған,

Өлгенше жылайды.

 

Қуаныш жоқ, қайғы жоқ,

Қас наданның белгісі.

Тәуекел жоқ, талап жоқ —

Оңбайтұғын — ез кісі.

 

Екі батыр мақтанса:

Батырлығы мен барлығын айтар.

Екі жаман мақтанса:

Ұрлығы мен қарлығын айтар.

 

Ерді ер ақтайды,

Еңбекті жер ақтайды.

 

Жанжалшыл елге жақын қонба,

Оқпанды жерге егін салма.

 

Жердің жарлысына

Ердің сорлысы қонар.

 

Батыр бастас,

Бай тұстас.

 

Судың жолын құм бөгер,

Ердің жолын сұм бөгер.

 

Тазалығы қатынның

Тарағынан белгілі.

Батырлығы батырдың

Жарағынан белгілі.

 

Жорға жолға түспесе,

Жол ұрады.

Ер жолға түспесе,

Қол ұрады.

 

Ер жапа көрмей,

Опа көрмес.

 

Еруліге — қарулы.

 

Ер қадірін іс түскенде білерсің,

Етік қадірін қыс түскенде білерсің.

 

Қаһарман бір рет өледі,

Қорқақ мың рет өледі,

 

Ер жігіт —

Етек, жеңі кең жігіт.

 

Ердің ұялғаны — өлгені,

Еменнің майысқаны — сынғаны.

 

Өзін өзі білген ер бақытты.

Өзін өзі билеген ел бақытты.