Жасанды интеллект бағдарламаларын қолданудың әртүрлі бағыттары, соның ішінде мемлекеттік тілді игертуде тиімді пайдаланудың жолдарын талқылау өзекті мәселелердің бірі. Жазбаша жұмыстарды автоматтандырылған бағдарламалар арқылы бағалау, жекелендірілген білім беру платформалары, тілдік тьюторлар мен адаптивті оқыту модульдері сияқты жасанды интеллект негізінде жасалған құралдарды қолданудың ерекшеліктері (артықшылықтары мен кемшіліктері) мақалада жан-жақты қарастырылады.

Тілді оқытуда жасанды интеллект бағдарламаларын қолданудың артықшылықтары мен қиындықтары талқыланады және оқу процесінде осы технологияларды тиімді пайдалану бойынша ұсыныстар ұсынылады. Автор бағдарламалардың шектеулі қабілеті мен кемшіліктері, сондай-ақ контекст пен адамның эмоцияларын түсіну, оқытудың икемділігі мен даралануының жеткіліксіздігі, техникалық шектеулер мен қателіктер, технологиялар мен ресурстардың қол жетімділігіне төңірегіндегі мәселелерді қарастырады.  

Ғылыми әдебиеттерді талдау әдісә жасанды интеллект бағдарламаларын тілді оқытуда қолдануға арналған ғылыми мақалаларға, кітаптарға, журнал басылымдарына және басқа дереккөздерге шолуды қамтиды. Жасанды интеллект тақырыбына сәйкес әдебиеттерді талдау осы саладағы бар тенденцияларды, аталмыш бағдарламаларды қолдану кезінде туындайтын мәселелерді қамтуға мүмкіндік береді. Жасанды интеллект негізінде жасалған бағдарламалардың тиімділігін терең зерттеуді, жаңа технологиялар мен құралдарды әзірлеуді, сондай-ақ білім беруде жасанды интеллектті қолданумен байланысты әлеуметтік және этикалық мәселелерді талдауды талап етеді.

Өзекті әдебиеттерді шолу және жасанды интеллект бағдарламаларын қолдану мысалдарын талдау негізінде мақала жасанды интеллект технологияларын білім беру тәжірибесіне біріктірудің маңыздылығын және осы салада одан әрі зерттеу қажеттілігін көрсетеді. Сонымен қатар бағдарламаларды және оқу процесінде тиімді пайдалану үшін ұсыныстар ұсынады және олардың қазіргі білім берудегі маңыздылығы көрсетіледі.

Жасанды интеллект (ЖИ) кейінгі жылдары өміріміздің барлық салаларына, соның ішінде білім беру үдерісіне терең енуде. Ұлттық, мемлекеттік ЖОО-ларда да, жеке ЖОО-ларда да оңтайландырылатын, дамитын және біртіндеп танымалдылыққа ие болатын көптеген қолданыстағы мысалдар бар болса, онда соңғы екі тармақтың енгізілуімен бірге әлі де талқыланып жатқан бірқатар мәселелер бар. Бұл студенттер мен оқытушыларға тіл саласында тиімді оқыту мен дағдыларды дамытуға ықпал ететін жаңа құралдар мен әдістерге қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Ғылыми тұрғыдан «интеллект» деген субъектінің қоршаған ортадан білімді қабылдау, түсіну, өңдеу, өзін-өзі оқыту, ережелер шығару және басқару қабілетін айтады. Егер субъект адам болса, онда табиғи интеллект, ал егер ол техникалық құрылғы болса, онда жасанды интеллект болады. Жалпы, білім деп белгілі бір пәндік аймақтағы (мысалы, бастауыш, орта және жоғарғы білім пәндеріндегі) немесе қоғамның кез келген тіршілігіндегі немесе қоршаған ортадағы нысандар, үдерістер мен құбылыстардың қасиеттері мен өзара қатынастарының құрылымдық және мағыналық сипаты. Сипаттау үшін синтаксистік және семантикалық (мағыналық) ережелері анықталған жасанды немесе табиғи (ағылшын, қазақ және басқа) тіл қолданылады. Қазір белгілі бір пәндік салада (мысалы, білім беру, денсаулық, салық, қаржылық нарық және басқа) жасанды интеллектті даярлау үшін білімдерді бейнелеудің формалды моделдері мен тілдері қолданылып, білімдер базасы құрылады. Ол үшін таңдалған саладағы білікті мамандардың білімдерінен жасанды интеллект даярлайтын білім инженері жинап, білімдер базасымен қатар шығарым ережелерін құрады.

Жасанды интеллект бағдарламалары оқыту үдерісінде мәтінді түрлендіруге, толықтыруға, емлені тексеруге және іздеу жүйелерін іске қосуға мүмкіндік беретін компьютерлік бағдарламалар. Қазіргі уақытта бұл технологиялар білім беру тәжірибесін оқыту мен жобалауға мүмкіндік беретін мүмкіндіктерді кеңейте отырып, бүкіл әлем бойынша студенттердің оқу өзара әрекеттесуіне жағдай жасайды.

«Deep Learning for Natural Language Processing» (Raaijmakers, 2022), «Application and Research on Foreign Language Teaching in the Context of Digital Transformation» (MingYang, 2023),  «Artificial Intelligence in English Language Teaching: The Good, the Bad and the Ugly» (Hockly, 2023), «An  Immersive  Context  Teaching  Method  for  College  English  Based  on  Artificial Intelligence  and  Machine  Learning  in  Virtual  Reality  Technology»  (Ma. 2021) сынды әдебиеттерге шолу осы саладағы негізгі тенденцияларды, бағдарламалармен жұмыс істеу кезіндегі қиындықтар мен жетістіктерді қамтуға мүмкіндік берді. Бұл жұмыстар тілді оқытуда жасанды интеллект бағдарламаларын қолдану тақырыбына арналған кең әдеби шолудың аз ғана бөлігі болып табылады. Дегенмен, олар зерттеудің негізгі бағыттарын көрсетеді және осы саланың алдында тұрған негізгі жетістіктер мен қиындықтарды талқылайды.  

 Әлем университеттерінде тілді оқыту үшін қандай нақты жасанды интеллект бағдарламалары мен технологиялары қолданылатынын қарастырайық.

I. Жазбаша жұмыстарды бағалаудың автоматтандырылған жүйелері. Тілді оқытуда жасанды интеллектті қолданудың негізгі тәсілдерінің бірі студенттердің жазбаша жұмысын автоматтандырылған бағалау болып табылады. AI бағдарламалары мәтіндерді грамматиканың дұрыстығына, құрылымына, стиліне және синтаксисіне талдайды, бұл қателерді тез анықтауға және студенттерге кері байланыс беруге мүмкіндік береді. Бұл емле сапасы мен тілді түсінуді жақсартуға көмектеседі.

II. Жеке білім беру платформалары. Жасанды интеллект сонымен қатар әр студенттің жеке қажеттіліктері мен білім деңгейіне бейімделетін жеке білім беру платформаларын құру үшін қолданылады. Бұл платформалар студенттердің өнімділігі туралы мәліметтерге негізделген Оқу материалдары мен тапсырмаларды ұсына алады және одан әрі оқыту бойынша ұсыныстар бере алады.

III. Тілдік тьюторлар және чатботтар. Жасанды интеллектке негізделген чатботтар мен тілдік тьюторлар университеттерде танымал бола бастады. Студенттер олармен сөйлесе алады, сұрақтар қоя алады, сөйлеу жаттығуларын жасай алады немесе интерактивті ортада тілдік дағдыларды қолдана алады. Бұл аудиториядан тыс өзін-өзі оқыту үшін ыңғайлы және студенттерге нақты уақыт режимінде кері байланыс алуға мүмкіндік береді.

IV. Адаптивті курстар мен оқыту модульдері. Жасанды интеллектті қолдана отырып, университеттер студенттердің жетістіктеріне байланысты олардың қиындық деңгейі мен оқу қарқынын өзгерте алатын бейімделген курстар мен оқыту модульдерін әзірлейді. Бұл оқу процесін оңтайландыруға және студенттерді ынталандыруға көмектеседі.

V. Тілді өңдеу және түсіну саласындағы зерттеулер. Соңында, университеттер тілді өңдеу және түсіну бойынша зерттеулер жүргізу үшін жасанды интеллект бағдарламаларын қолданады. Бұл тіл құрылымы туралы білімімізді кеңейтуге, мәтінді талдаудың жаңа әдістерін дамытуға және тілді оқытудың қолданыстағы технологияларын жақсартуға мүмкіндік береді.

Қазақстан Республикасында мемлекеттік тілдің қолданылу аясын кеңейту – бүгінгі таңдағы өзекті мәселе. Президентіміз Қ.К.Тоқаевтың «Қазақ тілін дамыту мемлекеттік саясаттың басым бағытының бірі болып қала береді. Бұл салада айтарлықтай нәтиже бар. Қазақ тілі, шын мәнінде, білім мен ғылымның, мәдениет пен іс жүргізудің тіліне айналуда. Жалпы, мемлекеттік тілді қолдану аясы кеңейіп келеді.Бұл – заңды құбылыс, өмірдің басты үрдісі. Сондықтан, қазақ тілінің өрісі тым шектеліп бара жатыр деуге негіз жоқ.Атазаң бойынша Қазақстанда бір ғана мемлекеттік тіл бар. Бұл – қазақ тілі.  Болашағын Отанымызбен  байланыстыратын әрбір азамат қазақ тілін үйренуге ден қоюға тиіс.Бұл отаншылдықтың басты белгісі деуге болады» - деген еді «Халық бірлігі және жүйелі реформалар – ел өркендеуінің берік негізі» атты халқына Жолдауында (Тоқаев, 2021).

Жасанды интеллект технологиясының тілдік дағдыларды игеру әдістері мен тәсілдерін мемлекеттік тілде қалай қайта форматталатынын қарастырайық:

ДЕРБЕС ТӘСІЛДЕМЕ

Тілдерді оқытуда ЖИ қолданудың негізгі артықшылықтарының бірі-әр оқушыға арнайы материалдар ұсыну мүмкіндігі. Машиналық оқыту алгоритмдері белгілі бір пайдаланушының қажеттіліктеріне бейімделеді, олардың әлсіз жақтарын анықтайды және оларды жою үшін жекелендірілген жаттығуларды ұсынады. Бұл тәсіл материалды тиімдірек игеруге ықпал етеді және студенттердің ынтасын арттырады.

Мәселен, Назарбаев Университетіндегі Ақылды жүйелер мен жасанды интеллект институты (ISSAI) халықаралық білім беру институты (IIE)  зерттеулерді ынталандыру және цифрлық технологияларды қазақшалау мақсатында 2021 жылы Ақылды жүйелер мен жасанды интеллект институты “KazakhTTS” атты деректер жиынтығын әзірледі.

KazakhTTS – жалпы ұзақтығы тоқсан сағаттан астам қазақ тіліндегі аудиожазбалардан тұратын жоғары сапалы деректер жиынтығы. Бұл деректер жиынтығы кәсіби спикерлердің көмегімен жазылған ер мен әйел дауыстарынан тұрады. Деректер жиынтығы ғылым және өнеркәсіп өкілдерінің тарапынан үлкен сұраныс тудыра отырып, бір жылдың ішінде 500 астам рет жүктелген болатын (ISSAI, 2021).

Жұмыстарын жалғастырушы үшін KazakhTTS2 деп аталатын жаңа деректер жиынтығын ұсынды. KazakhTTS2 жиынтығы көбірек деректер мен кәсіби спикерлер дауыстарымен қатар бірнеше жаңа тақырыптарды қамтиды. Атап айтқанда, бұл жиынтықта біз деректер көлемін 271 сағатқа дейін арттырдық. Үш жаңа спикер – екі әйел мен бір ер адамды қостық. Әр спикердің оқыған деректер үлесі 25 сағаттан асады. Тақырыптардың қамтылу аясын кітап пен Уикипедия мақалаларымен әртараптандырды.

Қазақ мәтінді дауысқа түрлендіру технологиясының негізіндегі бағдарламалар мен қолданбаларды әзірлеу үшін, кәсіби мамандар KazakhTTS2 деректер жиынтығын жүктей алады. Деректер жиынтығын көптеген бағдарламалық жасақтама құру үшін пайдалануға болады. Мысалы: интерактивті ақылды көмекшілер, навигациялық жүйелер, ескерту жүйелері және ерекше қажеттіліктері бар адамдарға арналған қолданбалар.

KazakhTTS2 деректер жиынтығын қалай пайдалануға болатынын көрсету үшін Институт қазақ мәтінін бес дауысқа түрлендіре алатын демо-бағдарламаны әзірледі. Демо-бағдарлама Институттың веб-сайтында орналасқан (ISSAI, 2021).

ИНТЕРБЕЛСЕНДІ ҚОСЫМШАЛАР МЕН ПЛАТФОРМАЛАР

ЖИ дамуымен тілдік дағдыларды жан-жақты дамытуға бағытталған инновациялық интерактивті қосымшалар мен платформалар пайда болады. Виртуалды сұхбаттасушылармен өзара әрекеттесу мүмкіндігі, диалогтық жаттығулар өткізу және нақты сценарийлерде тәжірибе жасау оқуды қызықты әрі иммерсивті етеді.

Мысалы, «Speech Lab» - жасанды интеллектіні еліміздің аудиториясына бейімдеу бойынша үлкен бастамаларды жүзеге асырып келе жатқан компания. Ш.Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығы мен «Speech Lab» ЖШС ынтымақтастық негізінде  қазақ тілін тануға қабілетті жасанды интеллектіні және сөйлеу синтезін  дамыту іске асып жатыр.

Қазақ тілін ғылым тіліне айналдыру бойынша атқарылып жатқан ең үлкен қадамдарымыздың бірі. Демек болашақта «Siri», «Алиса» сынды дыбыс көмекшілері қазақ тілінде айтылған барлық ақпараттарды сапалы өңдеп, талдай алады. Бастама жүзеге асқаннан кейін мұны мемлекеттік мекемелер мен бизнес саласында да кеңінен қолдануға болады. Бұл қызмет көрсету саласын оңтайландыруға, мемлекеттік тілдің қолданыс аясын кеңейтуге мүмкіндік береді.Мұндай үлкен жобаның сәтті жүзеге асуы үшін аса үлкен көлемдегі сапалы контент қажет. Сәйкесінше, мұндай ауқымды контентпен қамтамасыз ету міндетін «Тіл-Қазына» орталығы жүзеге асырады (nformburo.kz, 2023).

Kazakh Named Entity Recognition

KazNERD — қазақ тіліндегі атаулы мәндерді анықтауға арналған ең ірі жалпыға қолжетімді деректер жиынтығы. Бұл деректер жиынтығы қазақ тіліндегі жалпыға қолжетімді аннотацияланған корпустарға, сондай-ақ қарапайым және түсінікті, бірақ қатаң ережелер мен мысалдарды қамтитын аннотациялау нұсқаулықтарына айқын қажеттілік болғандықтан әзірленді. IOB2 сұлбасына сүйене отырып әзірленген деректер жиынтығының аннотациялауы бірінші автордың басшылығымен екі қазақ тілді маманның көмегімен теледидар жаңалықтары мәтінінде орындалды. Деректер жиынтығы 112 702 сөйлем мен 25 атаулы мән тобына арналған 136 333 аннотациядан тұрады. Сонымен қатар қазақ тіліндегі атаулы мәндерді анықтау үрдісін автоматтандыру мақсатында әзірленген машиналық оқытудың төрт заманауи модельдерінің ең тиімдісі тестілеу жиынтығында F1 шамасы 97,22%-ға тең дәлдікке қол жеткізді (ISSAI, 2021).

АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ КЕРІ БАЙЛАНЫС

Жасанды интеллект тілдік дағдыларды бағалау процестерін автоматтандыруға мүмкіндік береді. Мәтіннің грамматикасын, айтылуын және түсінуін автоматты түрде тексеру жүйелері лезде кері байланыс бере алады, бұл қателерді түзетуге және дағдыларды тезірек дамытуға ықпал етеді.

Қазақ, ағылшын және орыс тілдерінде көптілді автоматты түрде тану жүйесі

Бұл Қазақстанда қолданылатын үш тілге: қазақ, орыс және ағылшын тілдеріне арналған көптілді сөзді Автоматты түрде танудың алғашқы зерттеуі. Қазақстан – қазақ тілі ресми мемлекеттік тіл болып табылатын көп ұлтты ел, сонымен бірге орыс және ағылшын тілдері ұлтаралық және халықаралық қатынас тілдері болып табылады. Осыған байланысты біз қазақ, орыс және ағылшын тілдерін бір мезгілде тану үшін қолданылатын бірыңғай бірлескен модельдің алғашқы зерттеуіне бастамашылық жасаймыз. Бұл жұмыс Қазақстанда және көрші елдерде сөзді қолдау технологияларын ілгерілету және сөзді өңдеу саласындағы зерттеулерді одан әрі дамытуға ықпал етеді деп санаймыз.

Қазақ, орыс және ағылшын тілдері үшін көптілді сөзді Автоматты түрде тану жүйесінің алғашқы егжей-тегжейлі зерттеуін жүргізуден басқа, бұл жұмысқа басқа да үлестер мыналар болып табылады:

•          Біз ағылшын тілінің қазақ акценті бар 7 сағаттық транскрипцияланған аудиожазбаларын ұсынамыз(яғни, қазақ тілінде сөйлейтіндер SpeakingFaces деректер жиынтығынан алынған ағылшын сөйлемдерін оқиды).

•          Біз орыс тіліне арналған OpenSTT2 қолмен тазартылған деректер жиынтығының 334 сағаттық қосалқы жиынтығын ұсынамыз, оны орыс тілінде сөз танитын автономды жүйелерін оқыту үшін де қолдануға болады (ISSAI, 2021).

СӨЙЛЕУДІ ТАНУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ

Оқу бағдарламаларына енгізілген сөйлеуді тану технологиялары студенттерге айтылу және артикуляция дағдыларын үйренуге мүмкіндік береді. Бұл әсіресе дұрыс айтылу шешуші рөл атқаратын тілдерді үйрену кезінде пайдалы.

Қазақ тілі корпусы 2 (KSC2) – бұл өнеркәсіптік ауқымдағы бірінші ашық бастапқы коды бар қазақ тіліндегі сөйлеу корпусы. KSC2 корпусы бұрын енгізілген екі корпусты қамтиды: Қазақ тілінде сөйлеу корпусы және Қазақ мәтінді сөйлеуге түрлендіру 2. Сонымен қатар, телебағдарламалар, радио, сенат және подкасттар сияқты басқа жерлерден алынған қосымша деректерді қамтиды. Жалпы алғанда, KSC2 600 мың сөйлемдерден тұратын 1,2 мың сағатқа жуық жоғары сапалы транскрипцияланған деректерден тұрады (ISSAI, 2022).

Сайып келгенде, университеттерде тілді оқытуда жасанды интеллект бағдарламаларын қолдану студенттер мен оқытушылар үшін жаңа мүмкіндіктер ашады, білім беру процесін байытады және тілдік дағдыларды тиімді игеруге ықпал етеді. Жасанды интеллект технологияларының дамуымен осы саладағы инновациялардың одан әрі өсуін күтуге болады, бұл білім сапасын жақсартады және тілді оқыту мүмкіндіктерін кеңейтеді.

Қорытынды

Жоғары оқу орындарында мемлекеттік тілді оқытуда жасанды интеллект бағдарламаларын қолданудағы негізгі тенденциялар мен сын-қатерлерді қарастыру нәтижесінде келесі тұжырымдар жасалды:

1. Тілді оқытуда жаңа технологияларды дамыту және қолдану. Зерттеу нәтижелері қазіргі жасанды интеллект бағдарламалары тілді тиімді оқытудың бірегей мүмкіндіктерін ұсынатынын көрсетеді. Жасанды интеллект негізіндегі тілдік тьюторлар, бейімделген білім беру платформалары-оқытудың сапасы мен нәтижелерін жақсартатын инновациялық құралдардың жетіспеушілігі.

2. Тілді оқытуда ЖИ бағдарламаларын қолданудың артықшылықтары мен шектеулері.

Зерттеу нәтижелерін талқылау білім берудің қолжетімділігін арттыру, оқу процесін жекелендіру, бағалауды Автоматтандыру және кері байланыс сияқты тілді оқытуда жасанды интеллект бағдарламаларын пайдаланудың бірқатар артықшылықтарын көрсетеді. Сонымен қатар, оқыту сапасын мұқият бақылау қажеттілігі, этикалық және деректердің құпиялылығы, сондай-ақ жасанды интеллект бағдарламаларының контекст пен адам эмоцияларын түсіну қабілетінің шектеулі болуы сияқты шектеулерді ескеру қажет.

3. Жасанды интеллект бағдарламаларының даму бағыттары. Ұсынылған деректер мен қорытындыларды талқылау нәтижесінде мақала сонымен қатар тілді оқытуда жасанды интеллект бағдарламаларын қолдану саласындағы әрі қарайғы зерттеулер мен даму бағыттарын белгілейді. Бұл тілді оқытудағы әртүрлі ЖИ әдістерінің тиімділігі мен тиімділігі мәселелерін терең зерттеуді, жаңа технологиялар мен құралдарды әзірлеуді және білім беруде ЖИ қолданумен байланысты әлеуметтік және этикалық мәселелерді талдауды қамтиды.

4. Контекст пен адамның эмоциясын түсіну қабілеті шектеулі. Тілді оқытудағы ЖИ бағдарламаларының негізгі кемшіліктерінің бірі-олардың контекст пен адам эмоцияларын түсіну қабілетінің шектелуі. Адам тәрбиешілерінен айырмашылығы, жасанды интеллект бағдарламалары ирония, сарказм немесе мәдени контексттер сияқты тілдің нюанстарын тануда қиындықтарға тап болуы мүмкін, бұл кері байланыста қате түсіндірулер мен қателіктерге әкелуі мүмкін.

5. Техникалық шектеулер мен қателер.Жасанды интеллект бағдарламалары техникалық шектеулер мен қателіктерге ұшырайды, бұл оқу сапасына теріс әсер етуі мүмкін. Мысалы, Машиналық оқыту алгоритмдерінің дұрыс жұмыс істемеуі студенттердің жазбаша жұмысын дұрыс бағаламауға немесе дұрыс емес кері байланыс беруге әкелуі мүмкін, бұл олардың оқу процесіне зиян тигізуі мүмкін.

6. Технологияға тәуелділік және ресурстардың қол жетімділігі.Тілді оқытуда AI бағдарламаларын қолдану технологияға және ресурстардың қол жетімділігіне тәуелділікті тудыруы мүмкін. Мысалы, жекелендірілген білім беру платформаларын пайдалану жоғары жылдамдықты интернетті және компьютерлерге немесе смартфондарға қол жетімділікті қажет етеді, бұл ресурстары шектеулі студенттер үшін қиындық тудыруы мүмкін.

ЖИ бағдарламалары тілді оқытудың сапасы мен тиімділігін жақсартуға перспективалы мүмкіндіктер береді. Олар бағалау және кері байланыс процестерін автоматтандыруға, оқу процесін жекелендіруге және оны интерактивті элементтермен байытуға қабілетті. Тілді оқытуда ЖИ бағдарламаларын қолданудың білімге қол жетімділікті арттыру, оқытуды даралау және нәтижелерді жақсарту сияқты артықшылықтары бар. Дегенмен, оқыту сапасы мен деректердің құпиялылығын мұқият бақылау қажеттілігі сияқты шектеулерді де ескеру қажет. Тілді оқытуда жасанды интеллект бағдарламаларын қолдануды одан әрі дамыту және зерттеу әртүрлі жасанды интеллект әдістерінің тиімділігі мен тиімділігін терең зерттеуді, жаңа технологиялар мен құралдарды әзірлеуді, сондай-ақ білім беруде жасанды интеллектті қолданумен байланысты әлеуметтік және этикалық мәселелерді талдауды талап етеді. Осылайша, жүргізілген зерттеу негізінде тілді оқытуда жасанды интеллект бағдарламаларын қолданудың маңыздылығы мен әлеуеті, сондай-ақ олардың тиімділігі мен әлеуметтік маңыздылығын арттыру үшін осы салада одан әрі зерттеу және дамыту қажеттілігі туралы қорытынды жасауға болады.

Әдебиеттер тізімі

Жасанды интеллект қазақша сөйлей бастайды – "Тіл-Қазына" орталығының директоры. https://informburo.kz/kaz/newskaz/zasandy-intellekt-qazaqsa-soilei-bastaidy-til-qazyna-ortalygynyn-direktory

Қ.К.Тоқаев. Халық бірлігі және жүйелі реформалар – ел өркендеуінің берік негізі. Мемлекет басшысы 2021 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауы.

Ақылды жүйелер мен жасанды интеллект институты (ISSAI) https://issai.nu.edu.kz/   

Hockly, N. (2023). Artificial Intelligence in English Language Teaching: The Good, the Bad and the Ugly. RELC Journal, 0(0). https://doi.org/10.1177/00336882231168504.

Hockly, N. (2023). Artificial Intelligence in English Language Teaching: The Good, the Bad and the

Liu MingYang. Application and Research on Foreign Language Teaching in the Context of Digital Transformation[J].SHS Web of Conferences, 2023, 159.DOI:10.1051/SHSCONF/202315901011.

Ma,  L.  (2021).  An  Immersive  Context  Teaching  Method  for  College  English  Based  on  Artificial Intelligence  and  Machine  Learning  in  Virtual  Reality  Technology.  Mob. Inf.  Syst.,  2021, 2637439:1-2637439:7

Stephan Raaijmakers.October 2022  ISBN 9781617295447  296 page Deep Learning for Natural Language Processing.

«Speech Lab» компаниясы https://speechlab.kz/