Жері байдың — елі бай.

 

Жердің сәні —

Егін,

Ердің сәні —

Білім.

 

Жегіп жегін,

Ексең егін,

Ішерсің тегін.

 

Диқаншы жерін мақтайды,

Балықшы көлін мақтайды,

Кәсіпқор кенін мақтайды.

 

Жер тоймай,

Ел тоймайды.

 

Жеріне қарай, егін ек,

Жолына қарай жегін жек.

 

Қыс азығын жаз жина.

 

Арпа, бидай —

Ас екен,

Алтын, күміс —

Тас екен.

Тамыр тартқан — тарықпас.

 

Жемісті ағаштың басы төмен.

 

Қос жүре түзелер.

 

Берген алар, еккен орар.

 

Егінші жылда арманда,

Балықшы күнде арманда.

 

Не ексең, соны орарсың.

 

Күріш арқасында күрмек су ішер.

 

Екпей егін шықпас,

Үйренбей білім жұқпас.

 

Шегірткеден қорыққан егін екпес.

 

Егіндікті күз суар.

Күз суарсаң, жүз суар.

 

Сулы жер құрақсыз болмас,

Таулы жер бұлақсыз болмас.

 

Ағын суы бал татыр,

Ақ шабағы май татыр.

 

Сулы жер —

Нулы жер,

Бұлақты жер —

Тұрақты жер.

 

Толықсып аққан дария —

Мейірбанды қария.

 

Еріншек егіншіден

Елгезек масақшы озады.

 

Егінші — мәрт,

Жер — жомарт.

 

Қыс арбаңды сайла.

Жаз шанаңды сайла.

 

Шағала келмей жаз болмас,

Шаңған болмай боз болмас.

 

Көл жағалағанның,

Көні кеппес.

 

Күріш азса,

Күрмек болар.

 

Соры бар жігітке,

Сортаң жер кез болар,

Айналасы ойпаң жер кез болар.

 

Көлдің көркі —

Құрақ.

Таудың көркі —

Бұлақ.

 

Тікеннен — гүл,

Заһардан — бал.

 

Сәуір болса,

Күн күркірер.

Күн күркіресе,

Көк дүркірер.

 

Орақшының жаманы,

Орақ таңдайды.

 

Айыр пішен қасында,

Кісен кереге басында.

 

Шаруа болсаң,

Қос етегің кең болсын.

 

Диқан жауында тынады,

Балықшы дауылда тынады.

 

Кешкі күн құлақтанса

Қатының ұл тапқандай сүйін.

Ертеңгі күн құлақтанса,

Еліңді жау шапқандайкүйін.

 

Сабағы жаман дақылдың

Дәні де жаман.

 

Сағадағы су ішеді,

Аяқтағы у ішеді.

 

Ағашы аласа болса да,

Алмасы тамаша.

 

Мәуелі ағаш — майысқақ.

 

Жеті тоқсанда жер мұздайды.

 

Егін ырыс таңдамайды.

Еңбек таңдайды.

 

Егініңді дөңге сал,

Дөңге салсаң — көңге сал.

 

Балық бәсін алады.

Елін есесін алады

 

Әйел — ерімен,

Диқан — жерімен.

 

Су — семіз,

От — арық.

 

Қатты жерге егін шықпас,

Қаңғыған басқа білім жұқпас.

 

Жаздың қамын қыс ойла,

Біройлама, үш ойла.

 

Жүре-жүре арық қазсаң,

Күле-күле су ішерсің.

 

Сөз сағасы —

Құлақ,

Су сағасы —

Бұлақ.

 

Су ішетін арығы жоқ елдің

Сүзіп алатын балығы жоқ.

 

Терін төксе жеріне

Жертілеуін береді.

Елінсүйген еріне

Елтілеуін береді.

 

Ынтымақ — елдің ырысы.

Ылғал — жердің ырысы.

 

Еленем десең, елге жақ,

Жер емем десең, жерге жақ.

 

Таза болсаң, судай бол

Бәрін жуып кетірген.

Жақсы болсаң, жердей бол

Бәрімізді өсірген.

 

Жер тоймай — ел тоймайды.

 

Мезгіл жетсе, мұз ерір.

 

Бабасы еккенді,

Баласы орады.

 

Жаман сайдың суы тасыса

Өткел бермес.

 

Суы бардың — буы бар.

 

Жазда шөпті жинасаң,

Қыста мал азығы

Жазда сөкті жинасаң,

Қыста бала азығы.

 

Етікшіні

Балға мен біз асырайды.

Егіншіні

Кетпеннің жүзіасырайды.

 

Жақсы мұраптың

Соңынан су ереді.

Жаман мұраптың

Соңынан шу ереді.

 

Қыс қарлата,

Дауылдата келсе,

Көктем көлдете,

Жауындата келеді.

 

Жауынгер сапта ойнасын,

Ағын су жапта ойнасын.

 

Жаз келді,

Үйрек ұшып, қаз келді.

 

Ақ қар көп болса —

ақ нан көп.

 

Тары жеген —

тарықпас.

 

Еменнен қатты ағаш жоқ,

Көп жатса жерде дерт ілер.

Болаттан қатты темір жоқ,

Тасқа салса кертілер.

 

Тәжірибелі егінші

Еліменен кеңесер,

Ел кеңесі аз десе,

Жеріменен кеңесер.

 

Масақтың — дәні тәтті.

 

Жердің көркі:

Орман, тоғай, бұлағы,

Елдің көркі:

Қала, қыстақ тұрағы.

 

Тауға сүйенген,

Таудай бәледен аман қалады.

 

Қатты күркіреген күн

Тез ашылады.

Қатты ашуланған адам

Тез басылады.

 

Жатқан тастың астына су бармайды.

 

Орманшы отынға жарымайды.

 

Көп жүрген жер — көл,

Құм жүрген жер — шөл.

 

Жер — ырыстың кіндігі,

Еңбек — ырыстың қазығы.

 

Бағбан болсаң

Бақ өсір.

Балама деп

Тағы өсір.

 

Егінді күндіз егіп,

Түнде суар.

Гүлді күн көзіне егіп,

Күнде суар.

 

Дауылды күні құс салма,

Жауынды күні жылқы алма.

 

Су — ырыстың көзі,

Еңбек — кірістің көзі.

 

Сай қуалап су ағар,

Жел қуалап отжанар.

 

Бұлыңғыр күннің артынан

Бұлтты түре күн шығар.

 

Ойдағы үй — селдікі,

Өрдегі үй — желдікі,

Жазықтағы үй — елдікі.

 

Жер —ана,

Ел — бала.

 

Жер байлықтың көзі,

Еңбеккер иесінің өзі.

 

Су байлық —

Алты айлық.

Қар байлық —

Үш айлық.

 

Жаңбыр жауса —

Жердің ырысы,

Егін бітсе —

Елдің ырысы.

 

Диқан еккенін жейді,

Жылқы тепкенін жейді.

 

Қар суының тасқынын,

Қасқалдақ көрмес.

 

Судың да сұрауы бар.

 

Дария басы —бұлақ.

 

Гүл қайда болса,

Көбелек сонда.

 

Дауылдың алды — жел,

Жаңбырдың арты — сел.

 

Суға кеткен тал қармайды.

 

Орман —

Ел дәулеті,

Жер сәулеті.

 

Бұлаққа бұлақ қосылса,

Егізбіз дейді.

Көлге көл қосылса,

Теңізбіз дейді.

 

Жалғыз еменгежай түскіш.

 

Кімнің тарысы піссе,

Соның тауығы.

 

Жалғыз ағаш орманға қарайды,

Жалғыз бала қорғанға қарайды.

 

Елді жер —

Еңісті жер.

Еңісті жер —

Жемісті жер.

 

Ағаш — жапырағымен,

Жер — топырағымен.

 

Кімнің жерін жайласаң,

Соның отын оттарсың.

 

Асылдың сынығы –

Айдынның тұнығы.

 

Көше қаланың —

Көркі.

Көкорай —

Даланың көркі.

 

Тарылы

Елге барсаң,

Жарма жерсің,

Балықты елге барсаң,

Қарма жерсің.

 

Қабығы қатты жаңғақтың,

Дәні тәтті.

 

Атына қарай —

Тұрманы.

Егініне қарай —

Қырманы.

 

Сөзі көп те, мәні жоқ,

Сабаны көп те, дәні жоқ.

 

Мақтаның анасы — жер,

Атасы — су.

 

Құстың жайын салған білер,

Құдықтың жайын қазған білер.

 

Жеріңді баптай білсең —

Астықты қаптай білесің.

 

Еге білсең,

Егін тасқа да бітеді.

 

Кәрі ағаш — бұтағымен,

Кәрі адам — ұрпағымен.

 

Қисық бұтаққа да,

Қызыл жиде бітеді.

 

Биіктаудың басы қыс,

Баурайы жаз.

 

Таудың биіктігін төбе аңғартады.

Маяның биіктігін көде аңғартады.

 

 

Еңбегімен ер сыйлы,

Өнбегімен жыр сыйлы.

 

Қолымен қоға жұлмаған,

Аузымен орақ орады.

 

Су басынан тынады,

Балық басынан шіриді.

 

Қайығына қарай ескегі,

Қойына қарай кескегі.

 

Мың шыбық шаншып өсірсең,

Халқыңа орман салғаның.

Халқыңа орман салғаның

Өзіңе қорған салғаның.

 

Мал семіз —

Төл егіз.

Жер семіз —

Дән егіз.

 

Бел орақтың шыңы бір,

Шаруаның мұңы бір.

 

Бұлт —

Жаңбыр жаршысы.

 

Арық қазған — су ішер,

Араздасқан — у ішер.

 

Жерін қорлаған

Жеріне сыймайды.

Елін қорлаған

Еліне сыймайды.

 

Жер — адамның бесігі.

Ел — бақыттың есігі.

 

Көктемеде бір тойдым,

Көбік қарда бір тойдым.

 

Жаман көлдің суы ащы

Жаман адамның тілі ащы.

 

 

Отырықшы ел

Егінін — ойлайды.

Көшпелі ел

Көлігін ойлайды.

 

Қыста қысыл,

Жазда жазыл.

 

Бір тал кессең,

Он тал ек.

 

Алтын — тас,

Дақыл ас.

 

Аяқты ақырғы тамшы толтырады.

 

Алыстағы дәриядан

Алдында жатқан қақ артық.

Төскейдегі тұлпардан

Жаныңда тұрған жабы артық.

 

Бұлақ көрсең, көзін аш.

 

Нажағайдың көптігін қайтейін,

Жаңбырдың жоқтығын қайтейін.

 

Диқан жерім дейді,

Жері үшін ерінбейді.

 

Сужетпейін демейді,

Жар жеткізбейді.

Ер жігіт жетпейін демейді,

Мал жеткізбейді.

 

Қара жерге қар жауар,

Қарды көрген бір мұрат.

Қара жерден қар кетер,

Жерді көрген бір мұрат.

 

Жердің тілін білсең,

Тілдей жерден жылдық өнім аларсың.

Елдің тілін білсең,

Елгесыйлы боп жағарсың.

 

Ер тоқымы жаман деп

Ерді мазақ қылмаңыз.

Еккен егін жаман деп,

Жерді мазақ қылмаңыз...

 

Орман көп болса — олжаң көп.

 

Жаңа туған айды көрген

Бір мұрат,

Жаңа шыққан күнді көрген

Бір мұрат.

Жаңа ашылған гүлді көрген

Бір мұрат.

 

Басыңды көтеріп елден сұрағанша,

Басыңды иіп жерден сұра.

 

Теңіз кешкенге

Өзен сирағынан да келмейді.

 

Теңізді қасықтап төгіп

Сарқа алмайсың.

 

Берекесі кеткен ауылдың

Айтқаны өсек болар,

Аңдығаны төсек болар,

Берекесі кірген ауылдың:

Айналдырғаны шаруа болар.

Еккені тары, жегені жарма болар.

 

Отты жаға білмеген

Пықсытады.

Шөптішабабілмеген

Қоқсытады.

 

Жақсылық еккен алғыс орады.

 

Кемедегінің жаны бір.

 

Көрінген таудың алыстығы жоқ.

 

Жылқы бақсаң.

Құрығыңды сайла.

Егін ексең,

Ұрығыңды сайла.

 

Егінші жауында тынады,

Қайықшы дауылдатынады.

 

 

Жапырағы — қамқадай,

Топырағы — торқадай.

 

Тырс-тырс еткен тамшы

Тасты теседі.

Былш-былш еткен өсек

Басты кеседі.

 

Көк шықпаған жер —

Көтерем мал сияқты.

 

Бағбан өлсе бақ жетім,

Құлан кетсе қақ жетім.

 

Бір кісі қазған құдықтан

Мың кісі су ішеді.

 

Тары болса,

Тауық табылады.

 

Жас ағашқа сүйеніп,

Қу ағаш та күнелтер.

 

Судың терең, саязын

Ағысынан білерсің.

Аттың жақсы, жаманын

Шабысынан білерсің.

 

Түнгі су — ну,

Күндізгі су — бу.

 

Күтімді егін бітімді.

Бітімді егін түсімді.

 

Егініңді күн суар,

Күн суарма, түн суар.

 

Аялы ағаш —

Саялы.

 

Тікен гүлін қорғайды.

Балқурай бүрін қорғайды.

 

Тамыры терең теректер

Тамызда да қуармас.

Тамыры көп жігітті

Ешкім батып қузамас.

 

 

Шашпа бекер барыңды,

Таусылса өзім табамдеп.

Іркіп ұста малыңды,

Сенбе елден алам деп.

 

Әр гүлдің исі басқа,

Әр жердің жынысы басқа.

 

Балықшының байлығы

Етек, жеңі кепкенше.

Егіншінің байлығы

Ендігі жыл жеткенше.

 

Қарбыз, қауын — екі-үш ай сауын.

 

Сүмбіле туса, су суыр,

Таразы туса, таң суыр.

 

Қысына қарай көктемі,

Диқанына қарай кетпені.

 

Құмнан құдық қазсаң,

Шегенде.

Қозым жатсын десең,

Көгенде.

 

Елдің даңқын қонағы шығарар,

Жердің даңқын бұлағышығарар.

 

Сортаң жерге шөп шықпас,

Шөп шықса да, көп шықпас.

 

Тұт ағаштың тұтын же,

Тұтын жесең, күтіп же!

 

Шегірткелер егін жер,

Екпей-сеппей тегін жер.

 

Тайпақ сай — тасқалақ,

Сабырсыз жігіт — сасқалақ.

 

Диқан нанын жейді.

Жалқау арын жейді.

 

Бақыт бесігі — ел,

Ырыс есігі — жер.

 

Ана көркі —

Алдындағы баласы.

Қалакөркі —

Үйі, орман, ағашы.

 

Қысың қарлыболса —

Жер семіз.

Көктемің жаңбырлы болса —

Дән егіз.

 

Бағбан жемістіағашын айтар,

Мұрап суыныңсағасын айтар.

Шопан өсіргенқойын айтар.

Өлеңші өлеңайтқан тойын айтар.

Ұстасоққан тамын айтар.

Диқан шығымды егінініңбабын айтар.

 

Супатшасы — мұрап,

Түн патшасы — шырақ.

 

Елімбай болсын десең,

Жеріңнің бабын тап.

Ерімсай болсын десең,

Еліңніңбабын тап.

 

Қысың қарлы болса,

Жерің ылғалды болады.

Жерің ылғалды болса,

Еккенің нәрлі болады.

 

Жермен келген — жерменкетеді.

Желмен келген — желменкетеді.

 

Қалың ағаштың

Қисығыболмайды.

 

Қу ағашқа ну ағаш — сүйеу.

 

Бозторғай момынсып жүріп

Бір мойын тарыны тауысады.

 

Егін ексең — ебін тап,

Ебін тапсаң — жерін тап.

 

Егін ексең —

Шығырыңды майла.

Мал өсірсең —

Қонысыңды сайла.

 

Ормансыз жер — жалаңаш.

Армансыз ер — жалаңаш.

 

Жер жарасты көрінер

Өзені мен көлімен,

Ел жарасты көрінер

Еңбегі жанған ерімен.

 

Мал саусаң — сүт,

Жер саусаң — құт.

 

Гүл жайнамай

Бұлбұл сайрамайды.

 

Өзен ұзақ ағады

Бұлағы болса басында.

Іздеген бақыт табады

Жалықпаса жасында.

 

Бабын тапсаң — байлық жерде.

Береке, салтанат елде.

 

Түйір нан —

Тамшы тер.

 

Су бергеннің — сауабы бар.

Су төккеннің жауабы бар.

 

Орақшы — бір кісі,

Комбайнмың кісі.

 

Жақсы жер — жан тынысы.

Жақсы өнер — жігіт ырысы.

 

Су кетсе, тас қалады

Сүрме кетсе, қас қалады.

 

От орнында күл қалады,

Суорнында гүл қалады.

 

Жемесжерде от бар.

Ішпесжерде су бар.

 

Күн сіркіресе —

Көк дүркірейді.

 

Ақылды елден сұра,

Дақылды жерден сұра.

 

Ұрып саймен жүргенше

Бұрып қырмен жүр.

 

Қайтқан күнде қайыр жоқ,

Қу ағашта шайыр жоқ.

 

Қайраңы жоқ көлден без,

Қайыры жоқ жерден без.

 

Сусыз жердің шөбі сұйық,

Суайт адамның сөзі сұйық.

 

Өзен талымен көрікті

Өріс малымен көрікті.

 

Қосты жеге білмеген

Тұқымды себе білмейді.

 

Жер сәні — егін,

Ер сәні — білім.

 

Егін жерге бітеді,

Ер жігіт елге бітеді.

Қоға көлге бітеді,

Көк жантақ шөлге бітеді.

 

Елге мал көптік қылмайды,

Жерге тал көптік қылмайды.

Тарыға май көптік қылмайды,

Күрішке су көптік қылмайды.

 

Шөптің басын сындырмас,

Сындырса да тындырмас.

 

Жемісті ағашқа тас атпа,

Буаз биеге тас артпа.

 

Жер тозса — тақыр,

Ер азса — пақыр.

 

Күнде ертеңнің,

Құдығы аршылмайды.

 

Күн шыққан соң суарған суды

Күн жұтады.

Күн батқан соң суарған суды

Жер жұтады.

 

Ер елдің көркі,

Орман, тоғай — жердің көркі.

 

Көктемеде жерге түскен бір дән.

Күзді күні мың дән болады.

 

Алыстағы апаннан

Алдыңдағы құдық қайырлы.

 

Жаңбыр жауса, жерге сый,

Жігіт туса, елге сый.

 

Достың айнасы — досы.

Қостың айласы — мосы.

 

Жерді теппе,

Елді сөкпе.

 

Мұздан өтсең ағып өт

Ойылғанша өтерсің.

Судан өтсең сабыр ет

Сарқылған соң өтерсің.

 

Өзен суға жарасқан

Қамысы мен қоғасы.

Кәрияға жарасқан

Аузындағы тобасы.

 

Жүлдегердің — жүзі жарқын.

 

Елге сыймаған —

Жерге сыймайды.

 

Құс қонбаған көл жетім,

Ел қонбаған жер жетім.

 

Диқан жерін анасындай сүйеді,

Жер диқанын баласындай сүйеді.

 

Ағын су жолын табады,

Ақ адам оңын табады.

 

Малшы елдің баласы

Құдық қазып ойнайды.

Егінші елдің баласы

Арық қазып ойнайды.

 

Кезінде жауын жаумаса,

Керіліп жатқан жер кәріп.

Тең құрбысы болмаса,

Тетелес өскен ер кәріп.

 

Мінсіз дос болмайды,

Мүлтіксіз қос болмайды.

 

Егін ексең, мол ек,

Толтыр қанар-қабыңды.

Арық қазсаң, кең қаз,

Қандырар бақша, бағыңды.

 

Жаңбыр жауса — жер тоқ,

Егін ексе — ел тоқ.

Бұлақ ақса — көл тоқ.

Еңбек етсе — ер тоқ.

 

Су жүрген жер молшылық —

Абат емей немене?!

Жақсылардың сөздері —

Қанат емей немене?!

 

Жаз — береген,

Күз алаған.

 

Көктем — мұрап,

Күз — диқан.

 

Жақсының сөзі —

Жырмен тең,

Жаздағы жаңбыр

Нұрмен тең.

 

Сусыз өмір жоқ,

Отсыз темір жоқ.

 

Жерге еткен жақсылық

Жерде қалмас.

 

Күріш,

Күрішсуымен ырыс.

 

Арықтың көркі — сәмбі тал,

Аттың көркі — құйрық, жал.

 

Қара жер қарыз арқаламайды.

 

Егінші еселеп,

Кеусенші кеселеп алады.

 

Су бар жерде ырыс бар:

Ұстап балық жейсің,

Ақ бидай егіп, нанынжейсің.

 

Елдің көркі — жастық,

Жердің көркі — астық.

 

Диқан бабаның —

Кетпенінен.

Шопан атаның —

Таяғынан.

 

Көктен жауын жауады,

Шөптен жұпар тамады.

 

Орманды жерде отын көп,

Шеңгелді жерде қотыр көп.

 

Су аяғы — құрдым.

 

Арық бар жерде су бар.

Су бар жерде ну бар

Тау бұлағымен сүйкімді,

Бұлақ құрағымен сүйкімді.

 

Жерінен айрылған жиде

Желге ұшар

 

Қос қадірін жеккен білер,

Жер қадірін еккен білер.

 

Арқа сүйер елің болсын,

Аунап жатар жерің болсын.

Алысып ойнар теңің болсын,

Сүңгіп бойлар көлің болсын.

 

Жел дауыл шақырады,

Бұлт жауын шақырады.

 

Жаңа шыққан күнді көрген

Бір ғанибет.

Жаңа ашылған гүлді көрген

Бір ғанибет.

 

Кімнің қайығына мінсең,

Соның ескегін есерсің.

 

Жұпары жоқ гүлден без,

Жұғары жоқ тілден без. Егіншілік

 

Жері байдың — елі бай.

 

Жердің сәні —

Егін,

Ердің сәні —

Білім.

 

Жегіп жегін,

Ексең егін,

Ішерсің тегін.

 

Диқаншы жерін мақтайды,

Балықшы көлін мақтайды,

Кәсіпқор кенін мақтайды.

 

Жер тоймай,

Ел тоймайды.

 

Жеріне қарай, егін ек,

Жолына қарай жегін жек.

 

Қыс азығын жаз жина.

 

Арпа, бидай —

Ас екен,

Алтын, күміс —

Тас екен.

Тамыр тартқан — тарықпас.

 

Жемісті ағаштың басы төмен.

 

Қос жүре түзелер.

 

Берген алар, еккен орар.

 

Егінші жылда арманда,

Балықшы күнде арманда.

 

Не ексең, соны орарсың.

 

Күріш арқасында күрмек су ішер.

 

Екпей егін шықпас,

Үйренбей білім жұқпас.

 

Шегірткеден қорыққан егін екпес.

 

Егіндікті күз суар.

Күз суарсаң, жүз суар.

 

Сулы жер құрақсыз болмас,

Таулы жер бұлақсыз болмас.

 

Ағын суы бал татыр,

Ақ шабағы май татыр.

 

Сулы жер —

Нулы жер,

Бұлақты жер —

Тұрақты жер.

 

Толықсып аққан дария —

Мейірбанды қария.

 

Еріншек егіншіден

Елгезек масақшы озады.

 

Егінші — мәрт,

Жер — жомарт.

 

Қыс арбаңды сайла.

Жаз шанаңды сайла.

 

Шағала келмей жаз болмас,

Шаңған болмай боз болмас.

 

Көл жағалағанның,

Көні кеппес.

 

Күріш азса,

Күрмек болар.

 

Соры бар жігітке,

Сортаң жер кез болар,

Айналасы ойпаң жер кез болар.

 

Көлдің көркі —

Құрақ.

Таудың көркі —

Бұлақ.

 

Тікеннен — гүл,

Заһардан — бал.

 

Сәуір болса,

Күн күркірер.

Күн күркіресе,

Көк дүркірер.

 

Орақшының жаманы,

Орақ таңдайды.

 

Айыр пішен қасында,

Кісен кереге басында.

 

Шаруа болсаң,

Қос етегің кең болсын.

 

Диқан жауында тынады,

Балықшы дауылда тынады.

 

Кешкі күн құлақтанса

Қатының ұл тапқандай сүйін.

Ертеңгі күн құлақтанса,

Еліңді жау шапқандайкүйін.

 

Сабағы жаман дақылдың

Дәні де жаман.

 

Сағадағы су ішеді,

Аяқтағы у ішеді.

 

Ағашы аласа болса да,

Алмасы тамаша.

 

Мәуелі ағаш — майысқақ.

 

Жеті тоқсанда жер мұздайды.

 

Егін ырыс таңдамайды.

Еңбек таңдайды.

 

Егініңді дөңге сал,

Дөңге салсаң — көңге сал.

 

Балық бәсін алады.

Елін есесін алады

 

Әйел — ерімен,

Диқан — жерімен.

 

Су — семіз,

От — арық.

 

Қатты жерге егін шықпас,

Қаңғыған басқа білім жұқпас.

 

Жаздың қамын қыс ойла,

Біройлама, үш ойла.

 

Жүре-жүре арық қазсаң,

Күле-күле су ішерсің.

 

Сөз сағасы —

Құлақ,

Су сағасы —

Бұлақ.

 

Су ішетін арығы жоқ елдің

Сүзіп алатын балығы жоқ.

 

Терін төксе жеріне

Жертілеуін береді.

Елінсүйген еріне

Елтілеуін береді.

 

Ынтымақ — елдің ырысы.

Ылғал — жердің ырысы.

 

Еленем десең, елге жақ,

Жер емем десең, жерге жақ.

 

Таза болсаң, судай бол

Бәрін жуып кетірген.

Жақсы болсаң, жердей бол

Бәрімізді өсірген.

 

Жер тоймай — ел тоймайды.

 

Мезгіл жетсе, мұз ерір.

 

Бабасы еккенді,

Баласы орады.

 

Жаман сайдың суы тасыса

Өткел бермес.

 

Суы бардың — буы бар.

 

Жазда шөпті жинасаң,

Қыста мал азығы

Жазда сөкті жинасаң,

Қыста бала азығы.

 

Етікшіні

Балға мен біз асырайды.

Егіншіні

Кетпеннің жүзіасырайды.

 

Жақсы мұраптың

Соңынан су ереді.

Жаман мұраптың

Соңынан шу ереді.

 

Қыс қарлата,

Дауылдата келсе,

Көктем көлдете,

Жауындата келеді.

 

Жауынгер сапта ойнасын,

Ағын су жапта ойнасын.

 

Жаз келді,

Үйрек ұшып, қаз келді.

 

Ақ қар көп болса —

ақ нан көп.

 

Тары жеген —

тарықпас.

 

Еменнен қатты ағаш жоқ,

Көп жатса жерде дерт ілер.

Болаттан қатты темір жоқ,

Тасқа салса кертілер.

 

Тәжірибелі егінші

Еліменен кеңесер,

Ел кеңесі аз десе,

Жеріменен кеңесер.

 

Масақтың — дәні тәтті.

 

Жердің көркі:

Орман, тоғай, бұлағы,

Елдің көркі:

Қала, қыстақ тұрағы.

 

Тауға сүйенген,

Таудай бәледен аман қалады.

 

Қатты күркіреген күн

Тез ашылады.

Қатты ашуланған адам

Тез басылады.

 

Жатқан тастың астына су бармайды.

 

Орманшы отынға жарымайды.

 

Көп жүрген жер — көл,

Құм жүрген жер — шөл.

 

Жер — ырыстың кіндігі,

Еңбек — ырыстың қазығы.

 

Бағбан болсаң

Бақ өсір.

Балама деп

Тағы өсір.

 

Егінді күндіз егіп,

Түнде суар.

Гүлді күн көзіне егіп,

Күнде суар.

 

Дауылды күні құс салма,

Жауынды күні жылқы алма.

 

Су — ырыстың көзі,

Еңбек — кірістің көзі.

 

Сай қуалап су ағар,

Жел қуалап отжанар.

 

Бұлыңғыр күннің артынан

Бұлтты түре күн шығар.

 

Ойдағы үй — селдікі,

Өрдегі үй — желдікі,

Жазықтағы үй — елдікі.

 

Жер —ана,

Ел — бала.

 

Жер байлықтың көзі,

Еңбеккер иесінің өзі.

 

Су байлық —

Алты айлық.

Қар байлық —

Үш айлық.

 

Жаңбыр жауса —

Жердің ырысы,

Егін бітсе —

Елдің ырысы.

 

Диқан еккенін жейді,

Жылқы тепкенін жейді.

 

Қар суының тасқынын,

Қасқалдақ көрмес.

 

Судың да сұрауы бар.

 

Дария басы —бұлақ.

 

Гүл қайда болса,

Көбелек сонда.

 

Дауылдың алды — жел,

Жаңбырдың арты — сел.

 

Суға кеткен тал қармайды.

 

Орман —

Ел дәулеті,

Жер сәулеті.

 

Бұлаққа бұлақ қосылса,

Егізбіз дейді.

Көлге көл қосылса,

Теңізбіз дейді.

 

Жалғыз еменгежай түскіш.

 

Кімнің тарысы піссе,

Соның тауығы.

 

Жалғыз ағаш орманға қарайды,

Жалғыз бала қорғанға қарайды.

 

Елді жер —

Еңісті жер.

Еңісті жер —

Жемісті жер.

 

Ағаш — жапырағымен,

Жер — топырағымен.

 

Кімнің жерін жайласаң,

Соның отын оттарсың.

 

Асылдың сынығы –

Айдынның тұнығы.

 

Көше қаланың —

Көркі.

Көкорай —

Даланың көркі.

 

Тарылы

Елге барсаң,

Жарма жерсің,

Балықты елге барсаң,

Қарма жерсің.

 

Қабығы қатты жаңғақтың,

Дәні тәтті.

 

Атына қарай —

Тұрманы.

Егініне қарай —

Қырманы.

 

Сөзі көп те, мәні жоқ,

Сабаны көп те, дәні жоқ.

 

Мақтаның анасы — жер,

Атасы — су.

 

Құстың жайын салған білер,

Құдықтың жайын қазған білер.

 

Жеріңді баптай білсең —

Астықты қаптай білесің.

 

Еге білсең,

Егін тасқа да бітеді.

 

Кәрі ағаш — бұтағымен,

Кәрі адам — ұрпағымен.

 

Қисық бұтаққа да,

Қызыл жиде бітеді.

 

Биіктаудың басы қыс,

Баурайы жаз.

 

Таудың биіктігін төбе аңғартады.

Маяның биіктігін көде аңғартады.

 

 

Еңбегімен ер сыйлы,

Өнбегімен жыр сыйлы.

 

Қолымен қоға жұлмаған,

Аузымен орақ орады.

 

Су басынан тынады,

Балық басынан шіриді.

 

Қайығына қарай ескегі,

Қойына қарай кескегі.

 

Мың шыбық шаншып өсірсең,

Халқыңа орман салғаның.

Халқыңа орман салғаның

Өзіңе қорған салғаның.

 

Мал семіз —

Төл егіз.

Жер семіз —

Дән егіз.

 

Бел орақтың шыңы бір,

Шаруаның мұңы бір.

 

Бұлт —

Жаңбыр жаршысы.

 

Арық қазған — су ішер,

Араздасқан — у ішер.

 

Жерін қорлаған

Жеріне сыймайды.

Елін қорлаған

Еліне сыймайды.

 

Жер — адамның бесігі.

Ел — бақыттың есігі.

 

Көктемеде бір тойдым,

Көбік қарда бір тойдым.

 

Жаман көлдің суы ащы

Жаман адамның тілі ащы.

 

 

Отырықшы ел

Егінін — ойлайды.

Көшпелі ел

Көлігін ойлайды.

 

Қыста қысыл,

Жазда жазыл.

 

Бір тал кессең,

Он тал ек.

 

Алтын — тас,

Дақыл ас.

 

Аяқты ақырғы тамшы толтырады.

 

Алыстағы дәриядан

Алдында жатқан қақ артық.

Төскейдегі тұлпардан

Жаныңда тұрған жабы артық.

 

Бұлақ көрсең, көзін аш.

 

Нажағайдың көптігін қайтейін,

Жаңбырдың жоқтығын қайтейін.

 

Диқан жерім дейді,

Жері үшін ерінбейді.

 

Сужетпейін демейді,

Жар жеткізбейді.

Ер жігіт жетпейін демейді,

Мал жеткізбейді.

 

Қара жерге қар жауар,

Қарды көрген бір мұрат.

Қара жерден қар кетер,

Жерді көрген бір мұрат.

 

Жердің тілін білсең,

Тілдей жерден жылдық өнім аларсың.

Елдің тілін білсең,

Елгесыйлы боп жағарсың.

 

Ер тоқымы жаман деп

Ерді мазақ қылмаңыз.

Еккен егін жаман деп,

Жерді мазақ қылмаңыз...

 

Орман көп болса — олжаң көп.

 

Жаңа туған айды көрген

Бір мұрат,

Жаңа шыққан күнді көрген

Бір мұрат.

Жаңа ашылған гүлді көрген

Бір мұрат.

 

Басыңды көтеріп елден сұрағанша,

Басыңды иіп жерден сұра.

 

Теңіз кешкенге

Өзен сирағынан да келмейді.

 

Теңізді қасықтап төгіп

Сарқа алмайсың.

 

Берекесі кеткен ауылдың

Айтқаны өсек болар,

Аңдығаны төсек болар,

Берекесі кірген ауылдың:

Айналдырғаны шаруа болар.

Еккені тары, жегені жарма болар.

 

Отты жаға білмеген

Пықсытады.

Шөптішабабілмеген

Қоқсытады.

 

Жақсылық еккен алғыс орады.

 

Кемедегінің жаны бір.

 

Көрінген таудың алыстығы жоқ.

 

Жылқы бақсаң.

Құрығыңды сайла.

Егін ексең,

Ұрығыңды сайла.

 

Егінші жауында тынады,

Қайықшы дауылдатынады.

 

 

Жапырағы — қамқадай,

Топырағы — торқадай.

 

Тырс-тырс еткен тамшы

Тасты теседі.

Былш-былш еткен өсек

Басты кеседі.

 

Көк шықпаған жер —

Көтерем мал сияқты.

 

Бағбан өлсе бақ жетім,

Құлан кетсе қақ жетім.

 

Бір кісі қазған құдықтан

Мың кісі су ішеді.

 

Тары болса,

Тауық табылады.

 

Жас ағашқа сүйеніп,

Қу ағаш та күнелтер.

 

Судың терең, саязын

Ағысынан білерсің.

Аттың жақсы, жаманын

Шабысынан білерсің.

 

Түнгі су — ну,

Күндізгі су — бу.

 

Күтімді егін бітімді.

Бітімді егін түсімді.

 

Егініңді күн суар,

Күн суарма, түн суар.

 

Аялы ағаш —

Саялы.

 

Тікен гүлін қорғайды.

Балқурай бүрін қорғайды.

 

Тамыры терең теректер

Тамызда да қуармас.

Тамыры көп жігітті

Ешкім батып қузамас.

 

 

Шашпа бекер барыңды,

Таусылса өзім табамдеп.

Іркіп ұста малыңды,

Сенбе елден алам деп.

 

Әр гүлдің исі басқа,

Әр жердің жынысы басқа.

 

Балықшының байлығы

Етек, жеңі кепкенше.

Егіншінің байлығы

Ендігі жыл жеткенше.

 

Қарбыз, қауын — екі-үш ай сауын.

 

Сүмбіле туса, су суыр,

Таразы туса, таң суыр.

 

Қысына қарай көктемі,

Диқанына қарай кетпені.

 

Құмнан құдық қазсаң,

Шегенде.

Қозым жатсын десең,

Көгенде.

 

Елдің даңқын қонағы шығарар,

Жердің даңқын бұлағышығарар.

 

Сортаң жерге шөп шықпас,

Шөп шықса да, көп шықпас.

 

Тұт ағаштың тұтын же,

Тұтын жесең, күтіп же!

 

Шегірткелер егін жер,

Екпей-сеппей тегін жер.

 

Тайпақ сай — тасқалақ,

Сабырсыз жігіт — сасқалақ.

 

Диқан нанын жейді.

Жалқау арын жейді.

 

Бақыт бесігі — ел,

Ырыс есігі — жер.

 

Ана көркі —

Алдындағы баласы.

Қалакөркі —

Үйі, орман, ағашы.

 

Қысың қарлыболса —

Жер семіз.

Көктемің жаңбырлы болса —

Дән егіз.

 

Бағбан жемістіағашын айтар,

Мұрап суыныңсағасын айтар.

Шопан өсіргенқойын айтар.

Өлеңші өлеңайтқан тойын айтар.

Ұстасоққан тамын айтар.

Диқан шығымды егінініңбабын айтар.

 

Супатшасы — мұрап,

Түн патшасы — шырақ.

 

Елімбай болсын десең,

Жеріңнің бабын тап.

Ерімсай болсын десең,

Еліңніңбабын тап.

 

Қысың қарлы болса,

Жерің ылғалды болады.

Жерің ылғалды болса,

Еккенің нәрлі болады.

 

Жермен келген — жерменкетеді.

Желмен келген — желменкетеді.

 

Қалың ағаштың

Қисығыболмайды.

 

Қу ағашқа ну ағаш — сүйеу.

 

Бозторғай момынсып жүріп

Бір мойын тарыны тауысады.

 

Егін ексең — ебін тап,

Ебін тапсаң — жерін тап.

 

Егін ексең —

Шығырыңды майла.

Мал өсірсең —

Қонысыңды сайла.

 

Ормансыз жер — жалаңаш.

Армансыз ер — жалаңаш.

 

Жер жарасты көрінер

Өзені мен көлімен,

Ел жарасты көрінер

Еңбегі жанған ерімен.

 

Мал саусаң — сүт,

Жер саусаң — құт.

 

Гүл жайнамай

Бұлбұл сайрамайды.

 

Өзен ұзақ ағады

Бұлағы болса басында.

Іздеген бақыт табады

Жалықпаса жасында.

 

Бабын тапсаң — байлық жерде.

Береке, салтанат елде.

 

Түйір нан —

Тамшы тер.

 

Су бергеннің — сауабы бар.

Су төккеннің жауабы бар.

 

Орақшы — бір кісі,

Комбайнмың кісі.

 

Жақсы жер — жан тынысы.

Жақсы өнер — жігіт ырысы.

 

Су кетсе, тас қалады

Сүрме кетсе, қас қалады.

 

От орнында күл қалады,

Суорнында гүл қалады.

 

Жемесжерде от бар.

Ішпесжерде су бар.

 

Күн сіркіресе —

Көк дүркірейді.

 

Ақылды елден сұра,

Дақылды жерден сұра.

 

Ұрып саймен жүргенше

Бұрып қырмен жүр.

 

Қайтқан күнде қайыр жоқ,

Қу ағашта шайыр жоқ.

 

Қайраңы жоқ көлден без,

Қайыры жоқ жерден без.

 

Сусыз жердің шөбі сұйық,

Суайт адамның сөзі сұйық.

 

Өзен талымен көрікті

Өріс малымен көрікті.

 

Қосты жеге білмеген

Тұқымды себе білмейді.

 

Жер сәні — егін,

Ер сәні — білім.

 

Егін жерге бітеді,

Ер жігіт елге бітеді.

Қоға көлге бітеді,

Көк жантақ шөлге бітеді.

 

Елге мал көптік қылмайды,

Жерге тал көптік қылмайды.

Тарыға май көптік қылмайды,

Күрішке су көптік қылмайды.

 

Шөптің басын сындырмас,

Сындырса да тындырмас.

 

Жемісті ағашқа тас атпа,

Буаз биеге тас артпа.

 

Жер тозса — тақыр,

Ер азса — пақыр.

 

Күнде ертеңнің,

Құдығы аршылмайды.

 

Күн шыққан соң суарған суды

Күн жұтады.

Күн батқан соң суарған суды

Жер жұтады.

 

Ер елдің көркі,

Орман, тоғай — жердің көркі.

 

Көктемеде жерге түскен бір дән.

Күзді күні мың дән болады.

 

Алыстағы апаннан

Алдыңдағы құдық қайырлы.

 

Жаңбыр жауса, жерге сый,

Жігіт туса, елге сый.

 

Достың айнасы — досы.

Қостың айласы — мосы.

 

Жерді теппе,

Елді сөкпе.

 

Мұздан өтсең ағып өт

Ойылғанша өтерсің.

Судан өтсең сабыр ет

Сарқылған соң өтерсің.

 

Өзен суға жарасқан

Қамысы мен қоғасы.

Кәрияға жарасқан

Аузындағы тобасы.

 

Жүлдегердің — жүзі жарқын.

 

Елге сыймаған —

Жерге сыймайды.

 

Құс қонбаған көл жетім,

Ел қонбаған жер жетім.

 

Диқан жерін анасындай сүйеді,

Жер диқанын баласындай сүйеді.

 

Ағын су жолын табады,

Ақ адам оңын табады.

 

Малшы елдің баласы

Құдық қазып ойнайды.

Егінші елдің баласы

Арық қазып ойнайды.

 

Кезінде жауын жаумаса,

Керіліп жатқан жер кәріп.

Тең құрбысы болмаса,

Тетелес өскен ер кәріп.

 

Мінсіз дос болмайды,

Мүлтіксіз қос болмайды.

 

Егін ексең, мол ек,

Толтыр қанар-қабыңды.

Арық қазсаң, кең қаз,

Қандырар бақша, бағыңды.

 

Жаңбыр жауса — жер тоқ,

Егін ексе — ел тоқ.

Бұлақ ақса — көл тоқ.

Еңбек етсе — ер тоқ.

 

Су жүрген жер молшылық —

Абат емей немене?!

Жақсылардың сөздері —

Қанат емей немене?!

 

Жаз — береген,

Күз алаған.

 

Көктем — мұрап,

Күз — диқан.

 

Жақсының сөзі —

Жырмен тең,

Жаздағы жаңбыр

Нұрмен тең.

 

Сусыз өмір жоқ,

Отсыз темір жоқ.

 

Жерге еткен жақсылық

Жерде қалмас.

 

Күріш,

Күрішсуымен ырыс.

 

Арықтың көркі — сәмбі тал,

Аттың көркі — құйрық, жал.

 

Қара жер қарыз арқаламайды.

 

Егінші еселеп,

Кеусенші кеселеп алады.

 

Су бар жерде ырыс бар:

Ұстап балық жейсің,

Ақ бидай егіп, нанынжейсің.

 

Елдің көркі — жастық,

Жердің көркі — астық.

 

Диқан бабаның —

Кетпенінен.

Шопан атаның —

Таяғынан.

 

Көктен жауын жауады,

Шөптен жұпар тамады.

 

Орманды жерде отын көп,

Шеңгелді жерде қотыр көп.

 

Су аяғы — құрдым.

 

Арық бар жерде су бар.

Су бар жерде ну бар

Тау бұлағымен сүйкімді,

Бұлақ құрағымен сүйкімді.

 

Жерінен айрылған жиде

Желге ұшар

 

Қос қадірін жеккен білер,

Жер қадірін еккен білер.

 

Арқа сүйер елің болсын,

Аунап жатар жерің болсын.

Алысып ойнар теңің болсын,

Сүңгіп бойлар көлің болсын.

 

Жел дауыл шақырады,

Бұлт жауын шақырады.

 

Жаңа шыққан күнді көрген

Бір ғанибет.

Жаңа ашылған гүлді көрген

Бір ғанибет.

 

Кімнің қайығына мінсең,

Соның ескегін есерсің.

 

Жұпары жоқ гүлден без,

Жұғары жоқ тілден без.